نمونه سوالات درس مفاخر فرهنگی
مشاهیر و مفاخر
مفاخر جمع مفخر و مفخره است.
فرهیختگی به معنی پرورش یافته بودن و پروردگی است.
مشاهیر به معنی بزرگان و انسانهای مشهور است.
نخبه به معنی بهتر است. فردی که اثر گذاری وی در تولید و گسترش علم و هنر و فن آوری و فرهنگ سازی و مدیریت کشور محسوس باشد
تعریف مفاخر فرهنگی :
افرادی که با کوشش و ابتکار با ذهنی جوینده مراحل کمال در کارشان (علمی ، فرهنگی و سیاسی و ....)در پرورش مردم و ارتقای زندگی آنها گام برداشته و باعث پیشرفت و بالندگی مثبت بر فرهنگ می شوند.
مفاخر یعنی مفخره به معنی فخر یا نازیدن به چیزی است . هر چه که بدان فخر کنند و بنازند و مایه ناز و بزرگی باشد آنچه که به آن بالند و نازند و فخر کنند
مفاخر فرهنگی چه کسانی هستند ؟
علمی ، ادبی ، هنری، یا مصلح اجتماعی اند
1-شیوه مقابله با مصادره مفاخر فرهنگی .
2-شیوه ی معرفی مفاخر ایرانی به سایر کشورها بخ خصوص کشورهای همسایه و عربی.
3-بزرگداشت از شهدا و ایثار گران وطن.
4-آشنایی با انجمن آثار مفاخر فرهنگی
نکته یاد آوری :
در کتابهای لغت فرهنگ را بر وزن فرهنج که علم و دانش و عقل و ادب و بزرگی و سنجیدگی معنی میشود.
به مجموعه در هم تافته ای از اعتقادات ، آداب و رسوم ، اخلاقیات و ...که افراد جامعه از آن تبعیت می کنند و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود.
رهبر معظم انقلاب در دیدارخود با اعضای شورای انقلاب فرهنگی در 24 خرداد سال 1390 بر اهمیت موضوع فرهنگ و پاسداشت آن و موضوع تهاجم فرهنگی تاکید داشتند. کارشناسان حوزه فرهنگ ابزارهایی مانند ماهواره ، سایت ، فیلم و موسیقی و ....شناسایی کردند که دولتهای استکباری فرهنگ خود را به عنوان یک فرهنگ غالب به خورد دیگر کشورها بخصوص کشورهای اسلامی میدهند. در نتیجه ی چون با باور مردم و رفتار آنها ارتباط دارد اثراتی ماندگارتر و ویرانتر دارد.
ابتدا با جعل ادعاهای مجعولی مثل جزایر سه گانه شروع شد و به موضوع خلیج عربی خواندن خلیج فارس رسید و اخیرآ هم مصادره مفاخر فرهنگی و شاعران ایرانی به نفع کشورهای همسایه میباشد.مثلآ مولانا یکی از شاعران کشور ترکیه معرفی میشود ، بزرگداشت ، کتاب ، تمبر و ... از وی چاپ میشود در صورتیکه حتی یک خط نوشته به زبان ترکی ندارد . و یا نظامی را یک شاعر آذربایجانی معرفی میکنند ، نوشته های فارسی را از در و دیوار مقبره آن شاعر بزرگ بر میدارند و مجسمه اش را در شهر رم به عنوان یک شاعر آذربایجانی قرار میدهند و طرح اسکناس. رایج در کشورشان را هم به تمثیل نظامی چاپ میکنند.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی آقای "" علی جنتی "" در واکنش مصادره مفاخر فرهنگی ما توسط کشورهای همسایه گفته اند : کشورهای دیگر نمیتوانند مفاخر ما را به اسم خود ثبت کنند و رنگ ایرانی بودن آن را از بین ببرند مثل برداشتن کتیبه های فارسی در گنجه اما این مفاخر ما از بین نمیرود به طور مثال مولانا و سنایی و بعضی دیگر مفاخر ما در داخل مرزهای ایران دفن نشده اند اما جزء مفاخر و مواریث ایران هستند و کسی نمیتواند آنها را به اسم خود مصادره کند.
انجمن مفاخر در قالب همایشها و دعوت از اندیشمندان و چاپ کتاب و تمبر و .... به اسم ایران اما این کافی نیست
1- ساخت فیلم مستند دو قسمتی حضرت مولانا در ترکیه
2- ساخت فیلم پیر چراغ به دست بر اساس زندگی مولوی در افغانستان
3- ساخت فیلم سینمایی از زندگی امام محمد غزالی توسط کارگردان انگلیسی.
4- ساخت فیلم رومی آتش عشق بر اساس زندگی نامه مولانا به سرمایه گذاری کشور قطر و کارگردان هندی
5- ساخت فیلم زندگی ، عشق و ماجراهای خیام و عشق عمر خیام توسط کارگردان آلمانی.
6- ساخت فیلم عمر خیام توسط کارگردان روسی
انجمن آثار و مفاخر فرهنگی:
گروهی از رجال دانشور و علاقه مند به آثار تاریخی و حفظ آن براساس اساسنامه ای در 14 ماده با هدف ازدیاد علاقه عامه به آثار قدیم تاریخی و علمی و صنعتی ایران به منظور نگهداری صنایع مستظرفه و صنایع دستی و حفظ سبک و شیوه قدیم آنها تاسیس شد.
انجمن ابتدا توسط عبدالحسین تیمور تاش و حسن مستوفی بصورت غیر دولتی شکل گرفت پس از به سلطنت رسیدن رضا خان در سال 1304 وظیفه ریاست انجمن به مدت ده سال به عهده فروغی شد تقریبا تا سال 1314. از اقدامات این دوره میتوان به ساخت آرامگاه فردوسی ،مجسمه مروزی و انتشارات انجمن 4 جلد کتاب منتشر شد.
بررسی انجمن در سه دوره
دوره اول (1301تا1320): اساسنامه در 14 ماده نوشته شد و هدف انجمن شناساندن آثار و حمایت مردم از این آثار بود.
دوره دوم (1323 تا 1357):در اذر 1323 با تلاش دکتر عیسی صدیق انجمن دوباره شکل گرفت و اعضای آن سه دسته شدند اعضای موسس ، اعضای عمومی و اعضای افتخاری . از اقدامات این دوره ساخت 30مورد آرامگاه و 13 تندیس مفاخر بود.
دوره سوم (1365تا کنون ):این دوره انجمن آثار ملی به نام انجمن آثار مفاخر فرهنگی تغییر نام داد. در استانها کشور شعبات متعدد افتتاح شد . ریاست انجمن در سال 1374 به عهده عبدالکریم شهرستانی واگذار شد و سال 1380هم فصل نامه انجمن منتشر شد با نام نامه انجمن تا 4 شماره که انقلاب شد و تا کنون 36 شماره منتشر شده است .
اعضای هییت امنای انجمن ایران به شرح میباشند:
1- ریاست جمهوری (به عنوان ریاست عالیه انجمن.
2- وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی عضو.
3- وزیر آموزش عالی.
4- سه نفر از استادان و شخصیت ممتاز دانشگاهی به تایید شورای عالی انقلاب فرهنگی .
5- سه نفر از علماء و شخصیت های فرهنگی و هنری کشور به معرفی وزیر ارشاد و تایید شورای عالی انقلاب فرهنگی.
انجمن ها در استان های کشور هم مستلزم به شکل گیری شده اند که اعضای آن عبارتند از:
1- استاندار.
2- امام جمعه.
3- مدیرکل ارشاد اسلامی.
4- دبیر نمایندگان مجمع استانی.
5- 3 نفراز اساتید به نام و چهره ی شاخص استانی
الف) دوره پیش از اسلام : سروده های اوستا حدود هزار سال قبل
ب) دوره پس از اسلام:ادبیات ایرانی تحت تاثیر صنعت شعر عرب قرار گرفت. در واقع ادامه ادبیات پیش از اسلام بود.
ج) دوره معاصر:صادق هدایت در داستان و نیما یوشیج در شعراز چهره های شناخته شده ادبیات معاصر در جهان میباشد.
شعر فارسی و نثر فارسی
دوره سامانیان – نظیر فردوسی ، سعدی ، حافظ ، عمر خیام ، نظامی
الف )شعر کلاسیک(شعر کهن) : دارای انواع مثنوی، قصیده،غزل،قطعه،رباعی،دوبیتی و .....
ب)شعر نو مانند شاعر معاصر ( نیما یوشیج )
مانی و زرتشت
عبداله ابن مقفع – سیبویه – احمد بن یحیی بلازری – رودکی – فردوسی – سنایی غزنوی- ابوالفضل بیهقی- ناصر خسرو- مسعود سعد سلمان – اسدی طوسی – انوری- عطار نیشابوری- نظامی گنجوی- سعدی شیرازی- خاقانی شروانی-خواجوی کرمانی-شیخ محمود شبستری- ابن یمین – وحشی بافقی -
یحیی بن منصور - ابوجعفر بن موسی خورازمی ، مروزی،حاتم نیریزی،بوزجانی خراسانی،ابو سعید سجزی،ابو سهل کوهی، ابو عبید جوزجانی، ابوعلی سینا ، ابوریحان بیرونی ،زکریای رازی .خیام نیشابوری
رودکی ، ابو علی سینا و حافظ
فلسفه T آگاهی بر حقایق تمام اشیا است به قدری که برای انسان ممکن است بر آنها آگاهی یابد.
کسی که در پی شناسایی امور ازلی و حقایق اشیا و علم به علل و مبادی آنها است.
ابو نصر فارابی – ابو شکور بلخی – امام محمد غزالی – شهاب الدین سهروردی – خواجه نصیر الدین طوسی- ایت اله حاج شیخ هاشم قزوینی
سواری – تیر کمان – راستگویی
نیما یوشیج ، سهراب سپهری ، ملک شعرای بهار ، فریدون مشیری ، علی اکبر دهخدا ، جلال آل احمد ، شهریار ، ، محمد معین ، پروین اعتصامی ، و غیرو .
قدیمی ترین نوشته فارسی که بدست آمده به خط رودکی می باشد.
به معنای طریقه ، روش ، رای و به معنای اعتقادی که بر اساس آن فعلی را انجام می دهند.
دین شامل مذهب میشود و عام است( یعنی شامل همه ی فرقه های اسلامی میباشد) ولی مذهب جزء دین است و خاص( یعنی دارای شعبه های مختلف با اعتقادات یا اعتقاد خاصی از دین که در دیگر مذاهب وجود ندارد) مثل مذهب شیعه که معتقد به نصب الهی در امامت است در حالیکه در مذهب تسنن چنین اعتقادی وجود ندارد.
نویسنده و مترجم بزرگ ایرانی در زمان حکومت امویان ؟ عبداله ابن مقفع
اولین کسیکه به طور رسمی آثاری به نثرعربی نوشت؟ عبداله ابن مقفع
معنی نام او «منسوب به سیب» است ؟ سیبویه
دانشمندان ایرانی صرف و نحو زبان عربی و پیشوای مکتب نحوی بصره؟ سیبویه
برجسته‌ترین علماء علم اللغة؟ سیبویه
وی از تاریخ‌نگاران و جغرافی‌دانان، ادیب، شاعر و نویسنده ایرانی در زمان خلیفه عباسی (مامون) بود ؟ احمد بن یحیی بلاذری
مترجم کتابهای پارسی به سریانی بود؟ احمد بن یحیی بلاذری
نخستین شاعر مشهور ایرانی در دورهٔ سامانی که موسیقی و نوازندگی چیره دست و حافظ قرآن بود؟ رودکی معروفترین اشعاررودکی چه بود ؟ بوی جوی مولیان آید همی
مورخ و نویسنده معروف ایرانی در دربار غزنوی با کار دیوانی ؟ ابوالفضل بیهقی
مولف تاریخ بیهقی کیست ؟ ابوالفضل بیهقی
از شاعران بزرگ فارسی‌زبان، حکیم و جهانگرد ایرانی و از مبلغان مذهب اسماعیلی بود ؟ ناصر خسرو
شاعر سبک خراسانی دورهٔ غزنوی و از صاحب منصبان دربار(کتاب‌دار سلطنتی) است ؟ مسعود سعد سلمان
قدیمی ترین نوشته فارسی به دست آمده به خط وی است؟ اسدی طوسی
اولین لغت نامه فارسی یعنی لغت فرس را تدوین نموده است؟ اسدی طوسی
استاد قصیده سرای شعر پارسی دوران سلجوقیان ؟ انوری
ازشاعر و داستان‌سرای منظومه های حماسی عاشقانه به زبان فارسی است ؟ نظامی گنجوی
از شاعران دربار خاقانی ؟ خاقانی شروانی
قصیده ی معروف دیوان مداین سروده کیست ؟ خاقانی شروانی
آرامگاه وی در تنگ الله اکبر شیراز است؟ خواجوی کرمانی
به نخل‌بند شاعران نیز شهرت دارد ؟ خواجوی کرمانی
لقب‌هایی مانند خلاق المعانی و ملک الفضلا داشت ؟ خواجوی کرمانی
اثر معروف گلشن راز از کیست ؟شیخ محمود شبستری
ابن یمین به چه چیزی شهرت داشت ؟ صغرایی
غزل‌سرای بزرگی دوره حکومت صفوی است ؟ وحشی بافقی
از مهمترین پژوهش ها ( روش تقریبی در محاسبه کسوف و خسوف ) توسط وی میباشد؟ یحیی بن منصور
تاسیس رصد خانه مراغه،
پیامبر ایران باستان و سراینده قدیمی ترین بخش اوستا گات ها (سروده های زرتشت )است. متولد 1768 پیش از میلاد مسیح. محل تولد رگه (آذربایجان) میباشد.شرح زندگی زرتشت در سه بخش از 21 کتاب اوستا به نامهای سپند ، چهرداد ، و وشتاسب ساست آمده است.واز نظر زمانی به سه بخش اوستای کهن ، گات ها و یسنا (اوستای نو) تقسیم میشود.
مانی از یک خانواده ایرانی نزدیکی بابل در بین النهرین (بخشی از عراق کنونی) که جزو قلمرو ساسانیان بود به دنیا آمد.مبلغ دینی بود که تلفیقی از دین زرتشت و مسیحی بود.دارای آثاری به زبان سریانی است.در سن 60 سالگی به دستور بهرام ، نوه شاپور اول به قتل رسید.
نویسنده و مترجم بزرگ ایرانی که در جور فارس و فیروز آباد امروزی به دنیا آمد. اولین کسیکه در خاندان خود بود به اسلام روی آورد. اولین کسیکه به طور رسمی آثاری به نثرعربی نوشت .در زمان حکومت ا مویان در کرمان منشی حکام و بزرگان این خاندان بود. در زمان حکومت عباسیان عفو گردید و در دربار بصره به خدمت عیسی بن علی در آمد .به سبب نوشتن امان نامه به پسر عموی خاندان عباسی مورد خشم و بدبینی خلیفه وقت (منصور دوانقی) واقع شد و توسط حاکم بصره به اتهام زندقه در سن 36 سالگی به قتل رسید.
از دانشمندان ایرانی صرف و نحو زبان عربی و پیشوای مکتب نحوی بصره بود که آرامگاهش در شهر شیراز و معنی نام او «منسوب به سیب» است. سیبویه به سال (۱۴۰) هجری قمری در شهر بیضا در شهرستان سپیدان امروزی از توابع فارس زاده شد، در سن ۱۴ سالگی برای تحصیل علم رهسپار بصره شد، چنان‌که در آن دوران بغداد مرکز علم ودانش بود؛ و در آنجا یکی از برجسته‌ترین علماء علم اللغة شد. الکتاب وی، اوّلین کتاب حاوی صرف و نحو عربی و از منابع و مأخذ قابل اطمینان است. بنا به روایتی، وی در سال ۱۸۰هجری قمری، در سن چهل سالگی بعلت بیماری درشیراز درگذشت و در گورستان باهلیه مدفون شد.
وی از تاریخ‌نگاران و جغرافی‌دانان، ادیب، شاعر و نویسنده ایرانی سده دوم و سوم هجری قمری بود که در بغداد متولد و زندگی میکرد و مترجم کتابهای پارسی به سریانی بود. از آنجایی که جد او یا خود او (مشخص نیست) بلاذر خورده بود و بیمار شده بود وی را بلاذری نامیده بودند. «بلاذر» نام میوه‌ای است که در هندوستان می‌روید و میوه آن در پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.در زمان خلیفه عباسی (مامون) به دربار راه یافت و به شغل دیوانی و کاتبی مشغول شد.یکی از ندیمان متوکل عباسی بود.در اواخر یا اوایل دوره معتضد از دنیا رفت.
رودکی در اواسط قرن سوم هجری قمدی در روستای پنج رود تاجیکستان به دنیا آمد.در سن 8 سالگی حافظ قرآن بود.نخستین شاعر مشهور ایرانی-فارسی حوزه تمدن ایرانی در دورهٔ سامانی بود.در موسیقی و نوازندگی چیره دست بود. از معروفترین اشعاروی بوی جوی مولیان آید همی میباشد.رودکی را نخستین شاعر بزرگ پارسی‌گوی و پدر شعر پارسی می‌دانند که به این خاطر است که تا پیش از وی کسی دیوان شعر نداشته‌است.رودکی در دربار امیر نصر سامانی بسیار محبوب شد و ثروت بسیاری به دست آورد. سه سال پایانی عمر مورد بی مهری امرا قرار گرفت ودر اواخر عمر به زادگاهش بازگشت و در همانجا در سن 80سالگی در گذشت.
رودکی در پایان عمر کور شده‌است. از آنجایی که خود وی در هیچ کجای اشعار باقی‌مانده‌اش اشاره‌ای به کوری خود نمی‌کند و تذکره نویسانی که مدعی کور بودن مادرزادی وی هستند بیتی از خود رودکی دربارهٔ کور بودنش ذکر نکردند این احتمال وجود دارد که در سال‌های پایانی عمرش مثلاً در زمان سرودن کلیله و دمنه (که امروزه اثری از آن نیست) کور بوده باشد که این جدای از تطابق با گزارش فردوسی از نظم کلیله دمنه، با یافته‌های محققین و تصویر سازی‌های موجود در تشبیهات شاعر نیز همخوانی دارد.
فردوسی بزرگترین حماسه سرا و سرایندهٔ پارسی‌گو میباشد. در روستای باژ ، از ناحیه طوس خراسان در خانواده ایرانی و از طبقه دهقانان به دنیا آمده است.
واژه دهقان که معنی حقیقی آن کشاورز و برزگر است، به طور مجازی به معنی ایرانی (در برابر ترک و تازی) به کار می‌رفت. دهقانان از آزادگان و نژادگان ایرانی، و هر یک مالک ناحیه‌ای بودند و سرپرستی موروثی ناحیهٔ خود را داشتند. بعدها در سدهٔ پنجم و ششم دهقانان را رئیس می‌نامیدند. فرزندان دهقانان با آداب و رسوم ایرانی پرورش می‌یافتند و نگهبانان سنت‌ها و فرهنگ ملی ایرانی بودند. شهر توس، زادگاه فردوسی، از شهرهای کهن دورهٔ ساسانیان بود، دربارهٔ دوران کودکی و جوانی فردوسی اطلاعات دقیقی در دست نیست . جدای از تسلط بر زبان فارسی با زبانهای عربی و پهلوی آشنا بوده است. آغاز زندگی فردوسی هم‌زمان شمار چشمگیری از سرایندگان و نویسندگان پدید آمدند و با آفرینش ادبی خود زبان پارسی دری را که توانسته بود در برابر زبان تازی پایدار بماند، توانی روزافزون بخشیدند و به صورت زبان ادبی و فرهنگی درآوردند.خود نیز همان زمان برای احیای مفاخر پهلوان و پادشاهان بزرگ ایرانی بسیار کوشید و باعث بوجود آمدن شاهکار بزرگ به نام شاهنامه شد. فردوسی در سن 72 یا 73 سالگی در گذشته است.شاهنامه بطور تقریبی 60هزار بیت دارد و دارای سه دوره اساطیری ، پهلوانی و تاریخی است.علاوه بر سیر تاریخی شاهنامه دارای داستانهای مستقلی نیز میباشد منجمله داستان زال و رودابه، رستم و سهراب ، بیژن و منیژه و .... میباشد.
بزرگترین و اولین شاعران قصیده‌گو و مثنوی‌سرای زبان پارسی پس از اسلام است، که در سدهٔ ششم هجری می‌زیسته است.او در شهر غزنه افغانستان امروزی سال 473 هجری قمری به دنیا آمده و در سال 545 هجری قمری یعنی در سن 72 سالگی در غزنه چشم از جهان فرو بست.در جوانی به در بار غزنویانزاه یافت و جزء شاعران و مداحان بود.در سفری به خراسان ،معاشرت و آشنایی با مشایخ تصوف آنجا باعث تحول روحی و معنوی وی شد. چند سالی در شهرهای بلخ ،سرخس ،هرات، و نیشابور زندگی میکرد و احتمالآ زمانیکه در بلخ ساکن بود به سفر مکه مشرف شد و پس از بازگشت بقیه عمر خود را به تدوین و تنظیم اشعارش پرداخت.او در سرودن مثنوی ،غزل و قصیده تبحر خاصی داشت که میتوان به دیوان مسعود سعد اشاره کرد.
مورخ و نویسنده معروف ایرانی در دربار غزنوی است.در روستای حارث‌آباد بیهق در نزدیکی سبزوار، به دنیا آمد. در دربار غزنویان دستیار خواجه ابو نصر مشکان شدوبه کار دیوانی اشتغال یافت .بعد از سالها کار دیوانی در دربار به علت حسادت اطرافیان از کار برکنار شد و بقیه عمر خود را به تالیف و تدوین کتاب خود بنام تاریخ بیهقی پرداخت.85 سال زندگی نمود و در سال 470 هجری قمری در گذشت.
از شاعران بزرگ فارسی‌زبان، حکیم و جهانگرد ایرانی و از مبلغان مذهب اسماعیلی بود. )۹ ذیقعده ۳۹۴ قمری (در روستای قبادیان در بلخ در خانوادهٔ ثروتمندی که ظاهراً به امور دولتی و دیوانی اشتغال داشتند چشم به جهان گشود.ناصر خسرو از ابتدای جوانی به تحصیل علوم متداول زمان پرداخت و قرآن را از بر کرد. به عنوان مردی ادیب و فاضل به کار دبیری اشتغال ورزید و بعد از شکست غزنویان از سلجوقیان، ناصر خسرو به مرو رفت و در آنجا نیز با عزت و اکرام به حرفه دبیری خود ادامه داد و به دلیل اقامت طولانی در این شهر به ناصر خسرو مروزی شهرت یافت. در سن چهل سالگی و پس از دیدن خوابی عجیب دچار تحول درونی و انقلاب فکری شد. چند سالی در مصر ساکن شد به مذهب اسماعیلی گروید. او در خراسان و به‌خصوص در زادگاهش بلخ اقدام به دعوت مردم به کیش اسماعیلی نمود، اما برخلاف انتظارش مردم آنجا به دعوت وی پاسخ مثبت ندادند و سرانجام عده‌ای تحمل او را نیاورده و در تبانی با سلاطین سلجوقی بر وی شوریده، و از خانه بیرونش کردند. ناصر خسرو از آنجا به مازندران رفت و سپس به نیشابور آمد و چون در هیچ‌کدام از این شهرها در امان نبود به طور مخفیانه می‌زیست و سرانجام پس از مدتی آوارگی به دعوت امیر علی بن اسد یکی از امیران محلی بدخشان که اسماعیلی بود به بدخشان سفر نمود و بقیهٔ ۲۰ تا ۲۵ سال عمر خود را در یمگان بدخشان سپری کرد.سرانجام در سال 467 هجری قمری یعنی در سن 73 سالگی در همانجا درگذشت.
شاعر به سبک خراسانی دورهٔ غزنوی که در نیمهٔ دوم قرن پنجم و آغاز قرن ششم هجری می‌زیسته‌است.خانواده اش اهل همدان بودند ولی خود وی در لاهور هندوستان به دنیا آمد.او از صاحب منصبان دربار غزنوی بود(شغل رسمی او کتاب‌دار سلطنتی بوده‌است.( وی چند بار، در چند حصار زندانی شد. دیوان اشعار وی قریب به هجده‌هزار بیت دانسته شده‌است و غیر از قصاید، غزلیات و رباعیات، مثنویات، قطعات و چیستان نیز دارد.
از شاعران برجسته سبک خراسانی در اوایل قرن چهارم و در شهر توس خراسان به دنیا آمد در دوران جوانی مصادف با انقراض حکومت غزنویان به آذربایجان که آن زمان تحت حکومت امرای محلی بود رفت . مقبره این شاعر در تبریز است.قدیمی ترین نوشته فارسی به دست آمده به خط وی است . از علمای لغت بوده و اولین لغت نامه فارسی یعنی لغت فرس را تدوین نموده است.
از جملهٔ شاعران و دانشمندان ایرانی سده ۶ قمری در دوران سلجوقیان است. او در روستای کوچک ناحیه ابیورد نزدیکی میهنه به دنیا آمد. انوری استاد قصیده سرای شعر پارسی و آراسته به هنرهای خوش‌نویسی و موسیقی بوده‌است. او از دانش‌های ریاضیات، فلسفه و موسیقی بهره‌ور و در اخترشناسی به زبان خود مرجع بوده‌است. وجود گواه‌ها و نشانه‌هایی در شعر انوری سخن از آگاهی او از موسیقی دارد و همین امر برخی از پژوهندگان را برانگیخته تا او را موسیقی‌دانی تحصیل کرده بدانند.آرامگاه وی در بلخ کنار مزار سلطان احمد خضرویه از سلاطین آن زمان ذکر شده است.
یکی از عارفان و شاعران ایرانی بلندنام ادبیات فارسی در پایان سدهٔ ششم و آغاز سدهٔ هفتم است. او در سال ۵13 هجری در روستای کدکن نیشابور زاده شد و در ۶27 هجری (در سن114 سالگی) به هنگام حمله‌ی مغول به قتل رسید. او داروسازی و داروشناسی را از پدرش آموخت. مقبره شیخ عطار در نزدیکی شهر نیشابور قرار دارد.
شاعر و داستان‌سرای منظومه های حماسی عاشقانه به زبان فارسی در قرن ششم هجری است در سن 63 سالگی درگذشت وآرامگاه وی در شهر گنجه، جمهوری آذربایجان فعلی قرار دارد.نظامی از دانش‌های رایج روزگار خویش (علوم ادبی، نجوم، علوم اسلامی و زبان عرب) آگاهی وسیع داشته. آثار وی : پنج گنج – مخزن الاسرار – لیلی و مجنون – خسرو و شیرین – هفت پیکر – اسکندر نامه
شاعر بزرگ ایرانی قرن هفتم در شیراز به دنیا آمدو تحصیلات مقدماتی خود را در همان شیراز گزرانید و برای ادامه تحصیل به بغداد رفت وی پس از فراگیری علوم در نظامیه تصمیم به سفر به کشورهای گوناگون از جمله عربستان ، مصر ، هندوستان و مراکش گرفت. وی در حکومت اتابکان دارای مقامی بالا بود . در خصوص وفات وی اختلاف نظر است وی حدود 88 سالگی در خانقاهی که در گذشته محل زندگیش بود به خاک سپرده شد.
بزرگترین قصیده‌سرایان تاریخ شعر و ادب فارسی به‌شمار می‌آید.در شروان متولد شد . شغل پدر درودگری و مادرش ازمسیحیانی بود که مسلمان شده بود. از دوران کودکی تا سن 25 سالگی نزد عمویش علوم ادبی و حکمی فرا گرفت. از شاعران دربار خاقانی بود. ولی بعد از مدتی تصمیم به دیدن علما و حکمای خراسان و عراق گرفت ولی بعلت بیماری به زادگاهش بازگشت ومورد غضب شروان شاه گردید و به زندان رفت . پس از آزادی عازم سفر حج شد و در این سفر ایوان مدائن را در نزدیکی بغداد دید و قصیده ی معروف خود دیوان مداین را سرود. وی اواخر عمر خود در تبریز زندگی کرد و سرانجام در همان شهر وفات نمود و در مقبره الشعرا در محله سرخاب تبریز به خاک سپرده شد.
یکی از شاعران بزرگ نیمهٔ اول قرن هشتم است در کرمان به دنیا آمد.تحصیلات مقدماتی را در کرمان و در دوران جوانی برای ادامه تحصیل به شیراز رفت وی سفر های گوناگونی به شهرها و کشورهای مختلف منجمله اصفهان ، آذربایجان ، شام ، ری ، عراق و مصر نمود.در بیشتر علوم زمان خود تبحر داشت به ویژه علوم نجوم . آرامگاه خواجو در تنگ الله اکبر شیراز است. وی از شاعران عهد مغول است و اشعاری در مدح سلاطین منطقه فارس در کارنامهٔ خود دارد.خواجوی کرمانی که به نخل‌بند شاعران نیز شهرت دارد. او لقب‌هایی مانند خلاق المعانی و ملک الفضلا نیز داشته است.
یکی از عارفان و شاعران سدهٔ هشتم هجری‌ست. محل تولّد این عارف نام‌آور قصبهٔ شبستر در نزدیکی شهر تبریز است. در اوائل زندگیش، تبریز بروز و غلبهٔ قدرت مغول‌ها را شاهد بود.وی در سن 33 سالگی وفات یافت و در شبستر وسط باغچه گلشن در نزدیکی مزار استادش به خاک سپرده شد. بیشتر شهرت او به خاطر اثر معروفش گلشن راز است.
یکی از شاعران ایران در سده هشتم هجری است. پدرش ترک‌نژاد بود و به روزگار سلطان محمد خدابنده در روستای فریومد از توابع شهرستان سبزوار زمینی خرید و در آنجا ساکن گشت. پدرش او را آموزش داد و از جوانی در شمار شاعران و منشیان دورهٔ خویش درآمد؛ و مقام استیفا یافت و مستوفی خوانده شد و چون مانند پدر متصدی نگارش طغرا در آغاز فرمان‌ها بود به «طغرایی» نیز مشهور گشت.سال‌های نخستین زندگانی ابن‌یمین در خراسان گذشت. در دوران جوانی، به تبریز رفت ولی کارش در آن شهر دوام نیافت؛ پس از بازگشت به خراسان، ابن یمین بیشتر در زادگاه خود فریومد به سر برد و در همان حال با گروهی از امیران و وزیران عهد خود ارتباط داشت و آنها را می‌ستود.بیشتر شهرت وی در سرودن قطعه های پند و اندرز همراه با طنز بود و توانا در سرودن مثنوی نیز بود.زندگانی ابن‌یمین در سبزوار و فریومد به قناعت گذشت و در همانجا درگذشت
یکی از شاعران نام‌دار دوره صفوی سدهٔ دهم ایران است . وی تحصیلات مقدماتی خود را در زادگاهش سپری نمود. وحشی در جوانی به یزد رفت و از دانشمندان و سخنگویان آن شهر کسب فیض کرد و پس از چند سال به کاشان عزیمت نمود و شغل مکتب‌داری را برگزید. وی پس از روزگاری اقامت در کاشان و سفر به بندر هرمز و هندوستان، در اواسط عمر به یزد بازگشت و تا پایان عمر ش در این شهر زندگی کرد. وی غزل‌سرای بزرگی بود و در غزلیات خود از عشق‌های نافرجام، زندگی سخت و مصائب و مشکلات خود یاد کرده است.وی در سن 61 سالگی در یزد درگذشت و در محله کوی سربرج به خاک سپرده شد.
در طبرستان به دنیا آمد.پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی در زادگاهش به بغداد رفت برای فراگیری علم ستاره شناسی . ریاست هیات منجمان را در زمان مامون به عهده داشت.یکی از مهمترین پژوهش ها ( روش تقریبی در محاسبه کسوف و خسوف ) توسط وی میباشد.
بزرگترین دانشمند زمان خود در ریاضی ، جغرافی ، نجوم و تاریخ است به""پدر جبر"" معروف می باشد. در خوارزم متوالد شد. عضو دار الحکمه در زمان حکومت مامون بود.از مهمترین کارهای وی تهیه اطلسی از نقشه آسمان و زمین و اصلاح نقشه های جغرافیایی بطلمیوس است.
معروف به حبس حاسب و از منجمان و ریاضی دانان بزرگ اوایل قرن سوم که در مرو متوالد شد.در بغداد تحصیلات مقدماتی گذراند و به خاطر علاقه به ستارگان و آموختن رصاضی و نجوم یه عنوان منجم دربار خلیفه عباسی شناخته شد.فعالیتهای علمی در در حل مسائل ستاره شناسی ، توابع مثلثاتی داشت و در سن سی سالگی درگذشت.
ریاضی دان و ستاره شناس بزرگ ایرانی . اهل نیریز استان فارس . پس از تحصیلات مقدماتی به بغداد میرود. بیشترین فعالیتهای علمی و پژوهشی خود را در این شهر انجام داد.نظریه نسبتها از وی میباشد. پیشگام علوم هندسه و هیات همچنین هواشناسی و ابزار ش کتابی دارد.به سبب خدماتش یکی از مدارهای کره زمین به نام وی میباشد .
ریاضی دان و منجم بزرگ ایرانی ، اهل روستای تربت جام . وی پس از تحصیلات مقدماتی راهی بغداد میشود و در آنجا نماینده برجسته مکتب ریاضی – نجوم بود . در رصد خانه بغداد اشتغال داشت و مولف کتاب های خود در این شهر بود.در زمینه علوم هندسه و نجوم گامهای مهمی برداشت.به خاطر مطالعات دقیقی که درباره کره ماه انجام داد اخیرآ دهانه یکی از آتشفشانهای ماه را بنام وی ثبت نمودند. وی در بغداد درگذشت.
ریاضیدان و ستاره شناس نامی ایرانی که در سیستان به دنیا آمد. وی دوران کودکی و جوانی خود را در همان شهر سپری کرد و اواسط عمر خود به شیراز رفت و ساکن آن شهر شد. از فعالیتهای علمی وی ساخت هیئت کل میباشد.در بخش هندسه و حوزه ستاره شناسی تبحر خاصی داشت. ساخت اسطرلاب زرورقی از ابداعات وی می باشد.
ریاضیدان و ستاره شناس قرن 4 و 5 هجری ، متولد خوارزم . از دوران کودکی مشغول فراگیری علوم زمان خود بود و در سن 17 سالگی به دربار راه یافت . بوسیله حلقه ی درجه دار بلندی نیم روزی خورشیدی را اندازه گیری نمود و انقلاب تابستانی را در روستایی رصد نمود. وی پس از فروپاشی حکومت خوارزم شاهیان ابتدا به ری و سپس به گرگان رفت وی خورشید گرفتگی را در گرگان رصدکرداز وی برای ساخت نیم کره نام برده میشود. در سفری به هندوستان با دانشمندان هندی آشنا شد و زبان سانسکریت را آموخت. وی در سن 77سالگی در گذشت.
وی ریاضیدان و ستاره شناس ایرانی است که در طبرستان مازندران به دنیا آمد. از دوران کودکی وی اطلاعت دقیقی در دست نیست ولی در گویا در بغداد زندگی میکرده وی دوران جوانی به فراگیری علوم ریاضی و ستاره شناسی پرداخته وی اولین کسی است که پرگار مخروطی را طراحی نموده.
وی ملقب به شیخ الرئیس ، حجت الحق ، رییس العقلا و شرف الملک ابوعلی سینا بود. وی در روستایی میان بلخ و بخارا به دنیا آمد . از ابتدای کودکی حساب ، ریاضیات ، روخوانی قرآن ، صرف و نحو عربی را نزد پدرش آموخت. در سن 10 سالگس حافظ قرآن بود. وی دوران جوانی بعلت نبوغ بالا در علوم مختلف به ویژه پزشکی تبحر داشت. در دربار سامانی از طریق کتابخانه هر چه کتب علمی نیاز داشت یافت و مطالعه میکرد.در سن 18 سالگی بطور کامل به تمام علوم زمان خود واقف شد. وی در سن 23 سالگی پدش را از دست داد و از خوارزم خارج شد و به گرمانج رفت نزدیک 13 سال در آنجا به تدریس و طبابت پرداخت . بسیاری از کتب خود را در آن شهر تالیف نمود. یکی از شاگردان وی بنام ابوعبید جوزانی که برای فراگیری علم نزد بوعلی بود و تا پایان عمر وی در خدمت ابن سینا بود.بو علی در حوزه پزشکی به تشریح اعضای بدن انسان ، در حوزه علوم طبیعی ، موسیقی و فلسفه آشنایی کامل داشت و در سن 58 سالگی در شهر همدان بیمار شد و همانجا درگذشت.
طبیب ، ریاضیدان و شاگرد بوعلی سینا است و اهل جوزجان میباشد. ابتدا به تحصیل فقه و علوم دینی به سبب علاقه علوم فلسفی شهر خود را ترک و نزد بوعلی شاگردی نمود بسیار کتب بوعلی را حتی پی از وفات استاد گرد آوری و تالیف نمود. بیشتر شهرت وی در ریاضیات است مثل تالیف بخشهای ریاضی و موسیقی کتاب نجات ابوعلی
حکیم ، ریاضی دان ، ستاره شناس و شاعر دوره حکومت سلجوقی است . در کودکی نزد دانشمندان برجسته زادگاهش به فراگیری علوم پرداخت . ضمن تبحر در ریاضیات و فلسفه زادگاهش را ترک و به سمرقند رفت و اثر مهم خود را تالیف کرد.سپس به اصفهان رفت و رصد خانه جهت تحقیقات نجوم به دستور ملکشاه تاسیس نمود، اصلاح تقویم رایج کشور و تنظیم تقویم جلالی کار اوست.به خراسان رفت و تا پایان عمر در شهر نیشابور و مرو بود. گاهشمار ایران ، معادله های درجه اول تا سوم ، راه حلهای مقاطع مخروطی و .... از اوست. بیشتر شهرت وی رباعیاتش میباشد.
از فلاسفه بزرگ قرن سوم و چهارم هجری است وی را بعد از ارسطو که معلم اول میگویند از وی به عنوان معلم ثانی یاد میشود.. در روستایی از ناحیه فاریاب خراسان افغانستان متولد شد. پس از تحصیلات مقدماتی در زادگاهش به بغداد رفت و به فراگیری منطق و فلسفه پرداخت بعد از آن راهی ترکیه برای فراگیری منطق و فلسفه و ریاضی شد . فلسفه فارابی آمیزه ای از حکمت ارسطویی و نو افلاطونی با شیوه ی اسلامی و به ویژه شیعه اثنی عشری است . بعد از مدتی به مصر و دمشق سفر کردسر انجام در سن هشتاد سالگی در دمشق وفات نمود.
دانشمند ، متکلم و شاعر دوره سامانی سده 4 هجری است . وی به دو زبان فارسی و عربی شعر میگفته . در بلخ دیده به جهان گشود .ایشان با دیگر فلاسفه از جمله رازی مناظره علمی می نمود. از پیشگامان شعر فارسی است.در خط و معرف یونانی تبحر داشست.
عارف و فیلسوف اهل طوس خراسان. در دوران کودکی پدر خود را از دست میدهد به دلیل هوش بالا توانست علوم دینی و ادبی فرا گیرد سپس برای ادامه تحصیل به یک از مدارس شبانه نیشابور رفت . بعد از آن مدتی را در گرگان سپس به زادگاهش برگشت. وی در علم اختلاف مذهب ، جدل ، منطق و فلسفه تبحر داشت . به بغداد میرود علاوه بر تالیف کتب فقه و فلسفه ، سه سال به مطالعه کتابهای فلسفه پرداخت . وی در سن 55 سالگی در طوس دیده از جهان گشود.
از بزرگان حکمت ، فلسفه و عرفان ایران ، ملقب به شیخ اشراق و موسس مکتب اشراق است . وی متولد روستایی نزدیک شهر زنجان میباشد.پس از تحصیلات مقدماتی در زادگاهش راهی مراغه شدو فقه و حکمت آموخت سپس راهی اصفهان شد ضمن آشنایی با فلسفه بوعلی سینا مسلط بر فلسفه و منطق راهی شهر های دیگر شد و به تصوف گرایش پیدا نمود. وی در سن 38 سالگی در گذشت.
فیلسوف ، متکلم ، فقیه ، ریاضی دان و سیاست مدار ایرانی ملقب به استاد البشر و عقل هادی عشر ، اهل طوس . در زمان کودکی نزد پدر و دایی خود به فراگیری علوم نقلی و عقلی پرداخت . طبق وصیت پدش برای فراگیری علوم و استفاده از اساتید هر جا که لازم باشدسفر کند( نیشابور ). در زمان اوج فرقه اسماعلیه به اتفاق همسرش به قلعه اسماعیلیان رفت سپس بعلت اختلاف عقیدتی به مدت 26 سال در آنجا زندانی شد.و به تالیف کتب مختلف از جمله اخلاق ناصری پرداخت . وی در زمان حمله مغول مانع از جنگ و قتل عام مردم جلوگیری از آتش کشیدن کتابخانه ، نجات جان دانشمندان و جلوگیری از تهاجم آنان به کشورهای مسلمان شد. ایشان از بنیانگذاران کلام شیعه و فلسفه مشاء و موسس رصد خانه مراغه بود . وی در بغداد- کاظمین در گذشت.
از علما و مدرسین نامی ایرانی اهل قزوین . وی دوران کودکی به تحصیلات علوم مقدماتی را در زادگاهش و پس از آن به فراگیری فقه و اصول در همان شهر پرداخت. دوران جوانی به اصفهان رفت مدت شش سال در آن شهر بود و سپس به خراسان رفت و به درجه اجتهاد نایل آمد. ایشان در جریان های مهم سیاسی خراسان فعال یود و در زمینه کشف حجاب و .. از دولت وقت اعتراض نمود و به قزوین تبعید شد.در مشهد مقدس درگذشت . ازشاگردان ایشان میتوان به مقام معظم رهبری و شهید آیت اله سعیدی اشاره نمود.