تحولات اجتماعی معاصر ایران
کلیات و مفاهیم تحولات اجتماعی (بخش اول)
فصل 1- اندیشه تحول در آرای فلاسفه تاریخ و جامعه شناسان
1-تعریف تغییر اجتماعی ؟ مجموعه تغییراتی که طی زمانی بر اساس ( رفتارها ، سیاست ، قوانین ، اعتقادات ، هنجارها )اتفاق می افتد و شخص میتواند در طول زندگی خود نتیجه قطعی آن را ببیند.
2-تعریف تحول اجتماعی ؟ مجموعه ای از تغییرات که در طول یک دوره ی طولانی طی یک یا چند نسل در جامعه رخ میدهد.
تغییر در زمان کوتاه انجام میشود ولی تحول در طی دوره ی زمانی اتفاق می افتد.
نکته : عامل تحول اجتماعی که بر اساس تحول فکر و اندیشه صورت میگیرد انسان است .
پیروان این نظریه،عوامل جغرافیایی یعنی آب و خاک و هوا را اصیلترین عامل تشکیل جامعه و تاریخ و علت تامه تشخص جوامع و تمدنها میدانند. عامل جغرافیایی مانند آب و هوای طبیعی،حرارت،تغییرات فصلی و جریانهای زیرزمینی،پدیده جاذبه،جریان رودها و دریاها
از دوره باستان فلاسفه و دانشمندان قدیم مانند( ارسطو و افلاطون ، سیسرون ، هردوت ، گزنفون ) و متآخرین ( مونتسکیو ، راتزل ، لوپه ، هانینگتون ) را میتوان اشاره کرد.
اشکال نظریه :: عامل اراده و توان فکری انسان را نادیده گرفته مورد اشکال است.
این نظریه توسط فلاسفه بزرگی چون( نیچه ، هگل ، جان استوارت میل ، ویلیام جیمز ) و از همه مهمتر نظر کارلایل که معتقد است تاریخ با نوابغ و قهرمانان ، پیامبران ، سرداران بزرگ آغاز می شود.
بهطور کلی مبانی فکری این نظریه بر این اصل استوار بود که قهرمان با محیط خویش به مبارزه برمیخیزد و به این سبب،ناگواریها و تلخیهای فراوانی را تحمل میکند ولی از این لحاظ که روح خود را درک کرده است، به ناچار جامعه و مردم را به تبعیت از اراده خود وامیدارد و براین اساس مسیر تاریخ را معین میکند و بدینترتیب جامعه را به سوی کامیابی سوق داده و به تاریخ و تمدن معنی میدهد.
اشکال این نظریه:: در این است که فراموش کردهاند شخصیتهای بزرگ، خود محصول و مجری ضروریات زمان خود هستند و.تنها خصوصیت آنها این است که این ضروریات را درک کردهاند و معنای روابط اجتماعی جدید را-که در حال تکوین است- زودتر از معاصران خود دریافتهاند.طبیعی است که نقش این نوابغ فقط در تفسیر صورت ظاهری وقایع است و قادر به ایجاد تغییرات عمیق در علل کلی نیستند زیرا خود آنها معلول این علل هستند.
برخی اندیشمندان و فیلسوفان تاریخ همانند( باتیستا ویکو، نیکلا دانیلویسکی ، اسوالد اشپنگلز) و آرنولد توین بی معتقدند که حرکت تاریخ دورانی و تناوبی است؛ بدین معنی که پیاپی تمدن هایی پدید می آیند، تمدن هایی دیگر ناپدید می شوند و این دوران و روند تناوبی در بستر تاریخ استمرار می یابد و حرکت تاریخ از این دایره بیرون نمی رود. براساس این نظریه آدمی هرگز به کمال نهایی دست نمی یابد؛ بلکه جریان تاریخ بطور متناوب به نقطه ای از کمال می رسد و سپس از آن نقطه باز می گردد و مسیری دیگر در پیش می گیرد. برخی دیگر به سیر اجتناب ناپذیر تکامل جوامع اعتقاد دارند
اشکال نظریه :: نگرش به تاریخ ضرورتآ باید فراگیر و گسترده باشد و خط ممتد زمان و حوادث آن در فلسفه تاریخ و قوانین و نظامات مرتبط با آن در نظر گرفته شود؛ در حالی که نگاه توین بی به تاریخ از پایین بوده و تنها از روزنه ای کوچک به تاریخ نگریسته. او به یکایک حوادثی که در عصر خودش روی داده، تکیه کرده و برخی را در حال اعتلا و صعود و برخی دیگر را در حال انحطاط و سقوط مشاهده کرده؛ در حالی که اگر حوادث را از فراز آنها می نگریست و خط ممتد آنها را مشاهده می کرد و برهه های تاریخ را جدا از هم نمی دید، به نتیجه ای دیگر دست می یافت.
مجموعه فرآیندهایی است که در یک زمان کوتاه نمیتوان آن راملاحظه کرد.تحول اجتماعی را میتوان به مثابه منظره واحدی بدانیم متشکل از توده ای از جزئیات که جز از ارتفاع زیاد قابل رویت نیست.
پدیده های قابل رویت و قابل بررسی در مدت زمان کوتاه بصورتی که هر شخص معمولی نیز در طول زندگی خود یا در طول دوره کوتاهی اززندگی اش میتواند یک تغییر را شخصآ تعقیب نماید. و نتیجه ی قطعی اش را ببیند و یا نتیجه موقتی آن را دریابد.
1-چرایی تحول: دلیل ایجاد شدن تحولات اجتماعی چیست ؟ آیا عامل اقتصادی ، سیاسی و یا ... میباشد.
2-سرانجام تحول:فرجام دگرگونی تحولات اجتماعی چیست ؟ جامعه به کدام سمت و سو میرود ؟ میتوان گفت تشخیص فرجام یک تحول باعث بالارفتن اطلاعات تاریخی وایجاد تفکر قوی نسبت به مسائل آتی خواهد شد.
3-فرآیند تحول: تشخیص ایجاد شرایط بهتر و درست کردن موقعیتها
تحول یک مفهوم کیفی است و به شدن جامعه اهمیت میدهد تا به بودن آن . به تعبیری بررسی تحولات اجتماعی را به آشتی میان علم تاریخ ، جامعه شناسی و فلسفه تاریخ میتوان تلقی کرد.
1- توسعه و نوسازی.
2- اصلاحات.
3- انقلاب.
4- تجددو نوگرایی.
5- جنبش های اجتماعی .
6- کودتا.
تغییر در شرایط اقتصادی که اتفاق می افتد وباعث ایجاد رفاه درجامعه میشود و تکامل بدون تغییر شدید در مسائل اقتصادی و سیاسی.(منظور از مسائل اقتصادی و سیاسی: توسعه ی همه ی مسائل جامعه منجمله اقتصاد ، مسائل عاطفی و معنوی)
چون توسعه به بهبود شرایط زندگی و فردای بهتر اشاره دارد.توسعه در یک جامعه عقلانی قابل تصور است .رفاه ، مفهوم مرکزی توسعه است و توسعه نیافتگی را ریشه مشکلات تلقی میکند. در دیدگاه توسعه ریشه مشکلات در توسعه نیافتگی به معنای فقدان ساز و کارهای مدرن در سطح جامعه است و با مقایسه بین جوامع توسعه یافته و توسعه نیافته ، وضعیت مطلوب جامعه طراحی می شود.
رویکرد محافظه کارانه و بیشتر به رفاه و تقویت اقشار متوسط جامعه می اندیشد.
توسعه نهادی – تغییر نگرش – دوگانگی های ساختاری
انقلاب
تغییر شدید در بافت سیاسی و ایدئولوژی یک جامعه .جریانی است مدت دار . با عاملیت عدالت. تغییرات در اثر هیجانات عاطفی مثل ایثار و فداکاری ایجاد میشود . دگرگونیها سریع اتفاق می افتد و در انقلاب فروپاشی ساختار جامعه بوجود می آید. حرکت توده ای و رهبران بزرگ آرمان خواه و پیگیری بنیان هایی جدید از ویژگی های انقلاب است.آغاز یک انقلاب ( جرقه انقلاب ) ممکن است از یک حادثه نه چندان مهم شروع شود. انقلاب سمبولهای زیادی را می آفریندمثل اشخاص،حوادث تاریخی خاص و یا مکان ها باشد.
انقلاب سیاسی موجبات تغییر طبقه حاکم را فراهم کرده ولی انقلای صنعتی دگرگونی خشونت باری در نظام اقتصادی پدید می آورد و آن تحولی را انقلاب می خواند که تمامی نهاها و ارزش های گروه را منقلب سازد.
دسته اول تندروها :: به شیوه های قهر آمیز و خشن متوسل میشوند .
دسته دوم میانه روها :: به تحول گام به گام و مسالمت آمیز
تغییر آرام در مسائل اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی حتی سیاسی بدون تغییر در ساختار اصلی جامعه یا ساختار سیاسی. محور اصلاح طلبی آزادی ، دموکراسی ، نقد اجتماع و برپایی قانون است . کنشگران اصلی اصلاحات روشنفکران هستند.جهت گیری سیاسی آنان به سمت طبقات میانی و بالاست. اصلاحات میتواند زمینه انقلاب را فراهم سازد .
1-تلاش در بقای شرایط کلی موجود.
2-شناسایی تنگناهای اساسی.
3-باور به شکست راه حل های پیشین در رفع تنگناها .
4-آگاهی از وجود نیروها و امکانات اجتماعی که در ساماندهی جامعه مورد استفاده قرار نگرفته اند.
5-باور و اعتقاد به اندیشه اصلاح.
اصلاحات فرهنگی ، اقتصادی ، اداری ، سیاسی ، اصلاحاتی که مستلزم پرداخت هزینه میشود.
اصلاحات سیاسی ، بدلیل اینکه ساختار را مورد هدف قرار میدهدو چالشی با قدرت ایجاد میکند.
کلیه تحولاتی که در سبک زندگی ایجاد شده را مدرنیته گویند.اساس تمدن غرب است . در قرن هفتم سرچشمه گرفته. باعث تغییرکلی و آرام آرام در سبکهای فکری (باور، ایدئولوژی،فرهنگ،سیاست، فلسفه) میباشد.
همراه شدن مجموعه ای از افراد هم عقیده برای ایجاد تحولی جدید یا جلوگیری از یک تحول که منجر به تحولات اجتماعی میشود.
الف ) ایدئولوژی : که خود میتواند منشآ فردی ، اجتماعی ، هویت طبقاتی، یا از محیط بیرون وارد شده باشد یعنی وارداتی باشد.
ب) کنشگران : که خود شامل سه دسته هستند 1-رهبران جنبش2-افرادی که فرامین رهبران واندیشه ها را تفسیر و توزیع میکنند. 3-اعضاء و پیروان جنبش
ج) زمینه اجتماعی: جغرافیا و مکانی که جنبش در آن شکل میگیرد بر اساس امکانات ،منابع و محدودیتها. محیط بین المللی میتواند زمینه اجتماعی جنبش گردد.
1- مرحله نا آرامی : بعلت کژکاری نظام حاکم ، نارضایتی عمومی را بوجود می آورد .این مرحله میتواند کوتاه مدت و یا بلند مدت باشد.
2- مرحله برانگیختگی : رهبران و توزیع کنندگان ایدئولوژی ، پیروان را تحریک به عمل می کنند.
3- مرحله قالب ریزی : ساختار سازمانی و سلسله مراتبی از کنشگران شکل میگیرد و ایدئولوژی و اهداف جنبش تبیین میشود.
4- مرحله نهادی شدن : نوعی دیوان سالاری در جنبش ایجاد میشود و رهبری منظبط و حرفه ای جایگزین شخصیت های فرهمند می شود.
عالی ترین سطح مداخله نظامیان در سیاست
تحولات اجتماعی در ایران معاصر(بخش دوم )
فصل یک- فروپاشی امپراتوری تا کشوری درحاشیه نظام جهانی(1300-1100خورشیدی)
سلسله حکومتی صفویان
اوزون حسن.
1)به عنوان مرشدان صوفیه مورد توجه مریدان ،2)معرفی خود از تبار فرزندان امام موسی کاظم (ع) و از وارثان به حق امامام شیعه ،3) معرفی خود تحت عنوان وارث حقوق الهی شاهان ایران پیش از اسلام
سلسله حکومتی صفویان ، 222سال
سلطنت شاه عباس اول
قدرت های اروپایی : انگلستان ، فرانسه ، هلند ، روسیه
امپراتوری شرقی: مغولان ، هندوستان ، ترکان عثمانی
1)ایجاد دولت متحد . 2)تآسیس نیروی نظامی ثابت .3)اهتمام جدی به آموزش و تجهیزات جدید جنگی.4)برقراری نظام جدید پولی و مالیاتی .5)نقش آفرینی شاه و دولت در عرصه تجارت خارجی و روابط اقتصادی با دولتهای اروپایی و همسایگان. 6)تنظیمات جدید روابط سیاسی با قدرتهای بزرگ روز جهانی . 7)تولید یک ایدئولوژی سیاسی و حکومتی از منابع دین و مذهب
8- شکل گیری فضاهای عمومی (پاتوق ها ) در شهری چون .................. نماد تحول اساسی یعنی بر آمدن مدرنیته ایرانی بود.(جواب جای خالی= اصفهان)
1)در اصفهان ساماندهی امور فرهنگی و اجتماعی.2)امنیت شهروندان .3) توسعه هنر و ادبیات و معماری.4) مشارکت شهروندان در روابط اقتصادی مهم .5) فرستادن سفرا از سوی حکومت به بلاد. 6)پذیرش نمایندگان دولتهای قدرتمند آن روز.7) ساز و کارهای وسیع برای اوقات فراغت.
سقوط اصفهان ، سقوط امپراطوری بود و تحولی وارونه در عرصه ی حیات اجتماعی و سیاسی ایرانیان در دوره صفوی.
1008 خورشیدی
41 سال
قدرت گرفتن روز افزون اهل شریعت و روحانیون- افزایش یافتن هزینه های دولت ، دربار و حرمسرا – منفی شدن تراز بازرگانی و مالی با رقبای اروپایی.
شورشیان افغان سنی مذهب
*عثمانی از غرب و روسیه از شمال به ایران رخنه کردند و قسمت بزرگی از ایران را تحت نفوذ خود در آوردند.
*سایر نقاط دیگر ایران صحنه نزاع و درگیری مابین شورشیان افغان ، تهماسب میرزای صفوی و نادر افشار(حکومتهای ایلی و خاندانی) گردید.
*نظام آبیاری به شدت آسیب دید و دهقانان توسط ایلات غارت میشدند.
* مازادتولید دامداران و کوچ نشینان ، غارت میشد.
*تجارت داخلی و خارجی در جنگ ها ی پیاپی غارت میشدکه باعث تراز منفی مالی تجار شد.
افغانها : قساوت در برخورد با دشمنان.
افشاریه : تجدید نظر در مشروعیت دینی و ایجاد نوعی مدارای مذهبی التقاطی و توسعه طلبی نظامی.
زندیه : کوشش برای استقرار حکومتی معتدل از طریق انتقال پایتخت از اصفهان به شیراز.
قاجاریه : جنگ بارقیبان ایلی و بازماندگان افشاریه و زندیه - تمرکز قوای خود در تهران با مدیریت قساوت آمیزو پی ریزی بنیانهای حکومتی خود ولی پس از کشتارهای فراوان و جنگ پر هزینه در دو دوره با روسیه که با شکست ایران همراه شد ، از دست رفتن ایالتهای شمالی ایران پیرو معاهده صلح ، دگرگون شدن نظام مشروعیت حاکمیت ، افول نظریه اخباریون و تسلط مکتب اصولی در روحانیت شیعه.
17- اقدامات عباس میرزا درمورد اصلاح و نوسازی ساختارهای سیاسی و نظامی زمان قاجار چه بود؟
اعزام محصلین برای کسب علوم و فنون جدید- اصلاحات دیوانی و تجهیز قوای نظامی به دانش روز
ناصرالدین شاه قاجار
پنجاه سال
اصلاحات مالی و تنظیمات مالیاتی- تنظیم مخارج درباریان – مبارزه با مداخلات مخرب روس و انگلیس – اعزام محصل – تاسیس دارالفنون- استخدام معلمان اروپایی- سرو سامان بخشیدن به سپاهیان و تامین امنیت شهرها و راههای تجاری- ایجاد چاپارخانه ها و تنظیم امور پست
میرزا حسین خان سپهسالار و میرزا علی خان امین الدوله
روسیه ، آلمان ، پروس، بلژیک ، اتریش ، ایتالیا ، انگلستان – سه مورد سفر بود.
تاسیسات جدید چون را ه آهن ، تلگراف ، چاپخانه ، روزنامه و ....بود
وزارت خانه داخله ، خارجه ، جنگ ، فواید عامه ، علوم، مالیه ، عدلیه ، تجارت ، زراعت
صدر اعظم ، وزیران ، شاهزادگان – در هفته دو روز تشکیل جلسه میدادند – اموری که توسط شخص شاه دستور آن صادر می شد
دوره جنبش های مدنی برعلیه مداخله بیگانگان و استبداد یود.
چونکه افراد توسط درباریان و یا کمک عوامل بیگانه روس و انگلیس حذف و یا اقداماتشان ناتمام میماند.
میرزا رضای کرمانی
اصلاحات، جنبش ها ، آشنایی دربار و مردم با تنظیمات اروپایی ، قتل شاه ، شکست روسیه از ژاپن
فصل دوم – از نوسازی تا اشغال پهلوی اول(1320-1300 خورشیدی)
پیمانی که میان دولت بریتانیا با دولت وقت ایران پس از 7ماه مذاکره پنهانی با وثوق الدوله و با پرداخت ۴۰۰ هزار تومان رشوه منعقد شد. بر اساس این قرارداد تمامی امورات کشوری و لشکری ایران زیر نظر مستشاران انگلیسی و با مجوز آنان صورت می‌گرفت.
مجلس و ملیون
پیشروی اتحاد جماهیر شوروی
تقویت افسران انگلیسی در فرماندهی نظامیان
بابرقراری پیمان دوستی با شوروی جنبشهای گیلان ، آذربایجان و خراسان را سرکوب کرد.
با کمک انگلیس زمینه کشتن شیخ خزعل را فراهم نمود.
ایلات خودسر با جنگ و نزاع و تفرقه افکنی مطیع دولت مرکزی شدند.
رضا خان از پست وزارت جنگ به نخست وزیری رسید .
با کمک همفکران روشنفکرش و امیران وفادار قزاق .
محافظه کاران، احزاب سوسیالیست،نوگرایان،نویسندگان،روزنامه نگاران،دولتمردان،صاحبان مشاغل مختلف. ملاکین و روحانیون
نیروهای خارجی-نیروهای مسلح داخلی(ارتش)-استفاده از طرفداران خود در مجلس
مجلس و کابینه دولت را به سیطره خود در آورد.
اعتماد و پشتیبانی انگلستان و شوروی را بدست آورد.
دیپلماسی روبه رشد با آلمان و آمریکا برقرارنمود.
نظامی اقتدارگرا با تاکید برناسیونالیسم و مدرن سازی نهادهای اجتماعی و سیاسی ایجاد نمود.
قدرت خوانین و ایلات و عشایر را به حداقل کاهش داد.
ملاکین را مطیع خود ساخت.
روشنفکران دست و پاگیر را از سر راه خود برداشت.
روحانیون را به حاشیه برد.
زیر ساختهای حمل و نقل را گسترش داد.
به توسعه سریع صنعت همت نمود.
موجب رونق شهرسازی شد.
موجب افزایش بخش صنعت و کارگری در کنار بخش اداری شد.
ایران از نظر اقتصادی و سیاسی رشد نمود.
موجب پایان مشروطیت گردید.
نظم و تحولی در روابط بین الملل ایجاد نمود.
جواب اول= ناجی وطن ، جواب دوم = دیکتاتور خونریز
11-سیمای جامعه ایران در ابعاد گوناگون(سیاسی،اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی)طی چه مدتی دگرگون شده بود ؟
بیست سال
آمرانه
رضا شاه
صنایع جدید، کارخانه های مدرن،دانشگاه، راه آهن ، بانک ،بوروکراسی مدرن، تمرکز قدرت مرکزی، نظام وظیفه،دادگستری جدید،ارتش مدرن،آموزش و پرورش همگانی،کشف حجاب با اجبار،بیرون آوردن زنان از خانه هایشان و روانه نمودن آنان به اداره ها و مدارس،بیمارستان ، راههای جدید،ثبت اسنادو املاک وثبت احوال ، اعزام فرغ التحصیلان دانشگاه به خارج برای دکترا و تخصصهای جدید ، پوشاندن کت و شلوار به جای سرداری و لباس سنتی و .......
توسعه سیاسی ، آزادی فردی،آزادی مطبوعات،آزادی اندیشه،حاکمیت قانون،انتخابات آزاد،مشارکت مردم در سرنوشت خودشان، پاسخگویی به سیاست ها و تصمیمات و عملکرد ، رعایت حقوق مدنی شهروندان ،
پایمال نمودن قانون اساسی مشروطه ، ترجیح ارتش بر سایر نهادهای دولتی ، گرد آوری ثروت شخصی ، غارت اموال مردم ، کشتار روشنفکران مترقی ، ایجاد نمودن شکاف میان داراها و ندارها
میلسپو
کارشناس و تنظیم کننده امور مالی
موفق نشدن انگلیس در قرارداد1919- شرایط بهم ریختگی جهانی –انگلیس به یک قدرت داخلی برای کنترل کشور نیاز داشت.
تخریب نظام آبیاری ، از بین رفتن زمینهای مزروعی ، مصادره دسترنج کشاورزان از سوی نیروهای متخاصم.
چهار بخش =دهقانی – عشایری – خرده کالایی – سرمایه داری
تصویب و اجرای قانون ثبت املاک و اسناد در بهمن ماه سال 1300خورشیدی
تدوین نظام مالیاتی مدون (مقررشد پیش از آنکه محصول بین مالک و زارع تقسیم شود سه درصد از کل محصول به عنوان مالیات کسر گردد)
بار مالیاتی دهقانان را سنگین تر کرد و باعث افزایش هزینه ها ، سود کمتری عاید دهقانان گردید.
املاک خالصه و دولتی – املاک موقوفه – املاک اربابی – املاک خرده مالکان – املاک مناطق عشایری
الف) مردم ) ب) دیوانسالار ج ) دربار جواب صحیح= ج
املاک اختصاصی
روابط و مناسبات ارباب رعیتی با لغو روش تیولداری به اوج خود رسید.
مالکین خصوصی 80% از زمینهای قابل کشت را در اختیار داشتند. زمین داران بزرگ هر کدام چندین دهکده را مالک بودند ، 95% جمعیت کشاورزان بدون زمین بودند .حکومت 10% و زمینهای وقفی 10 هم % بودند. کشاورزان صاحب زمین تحت فشار و سلطه ملاکین بزرگ بودند ، در اکثر زمینها مشارکت در محصول رایج بود و قراردادها بصورت شفاهی و مبهم بود.
آنها نمایندگان مالکین بوده و مسئول اجرای قانون و نظم باشند.
مالکین مسئول کشت مناسب زمینهای خود میباشند و گرنه زمین ها تصاحب خواهد شد.
بعلت شروع جنگ جهانی و سقوط پهلوی اول
حمایت از ملاکین بزرگ و سقوط سطح زندگی روستایی
مقداری از این کاهش به سبب اقتصاد جهانی بود و تا حدودی به خاطر روش فلاحتی بی حاصل و یا کم حاصل ایران بود.
34-از سالهای دهه اول 1300تا دهه ی سی دو سوم...............را زمین داران و یا کسانیکه از ................... بودند.
جای خالی اول (نمایندگان مجلس) = جای خالی دوم (خانواده های زمین دار)
چون نمایندگان مجلس یا زمین دارو یا کسانی از خانواده آنان زمین دار بودند.
استانداران ، فرمانداران ، ژاندارمری و مقامات محلی
دامپروری ، فعالیت زراعی ، تولید کالاهای صنایع دستی و نساجی ، فر آورده های دامی
جواب جای خالی اول = ایل و جواب جای خالی دوم = سیاسی
مرکب از چند خانواده که در کنار یکدیگر چادرهایشان را بر پا می کنند و این اردوها بطور معمول از حدود دو تا ده چادر را شامل می شوند ، کوچکترین واحد اقتصادی ایل محسوب میشود.
عامل اقتصادی با محوریت پرورش دام
حدود 20درصد تا 50 درصد – چون سرشماری جمعیت در حال حرکت کار دشواری بود.
در سال 1366(همه ی آمارها و گزارشها تخمینی بودند)
بدون استعداد اقتصادی امکان بسیج نیروها و برقراری حکومتهای ایلی بزرگ امکان پذیر نبود. ایلات و سران بخش بزرگی از زمینها را در اختیار داشتند و به دلیل نیازی که نیروهای خارجی و دولت مرکزی برای ایجاد ثبات و امنیت داشتند ایلات فرصتها و امکانات اقتصادی زیادی تصاحب میکردند.مانند معاهدات اقتصادی و امنیتی ایل بختیاری در عصر مشروطه بدون مشورت و اطلاع دولت مرکزی با انگلستان.
حکومت پهلوی
کارزار ایلات طرفدار شاه نظیر ترکمنها و شاهسونها با ایلات طرفدار مشروطه خواهان نظیر بختیاریها
ایران به شدت صحنه کارزار ایلات مختلف بود. ناامنی راهها و قطع مبادلات اقتصادی داخلی و خارجی . نابودی مزارع و قناتها . شیوع بیماریها و تجاوز و مداخلات ارتش روسیه ، انگلستان و عثمانی .
47-حکومت پهلوی با اجرای کدام برنامه نقطه پایانی بر حضور قدرتمند و تاریخی ایلات در عرصه های سیاسی و اقتصادی گذاشت ؟
اجرای برنامه خلع سلاح و سپس اسکان عشایر
مقدمات این کار با تشکیل ارتش دائمی و مجهز به سلاحهای جدید فراهم شد.
نفاق افکنی بین آنان و وعده و فریب
با کمک بختیاریها و جعفر قلی خان سردار اسعد بختیاری که وزیر جنگ بود .
سال 1308- باعث شد سیاه چادر ها با چادر برزنتی عوض شود.در مساکن گلی روستایی با مصرف کالاها و منسوجات شهری زندگی کنند.دامهایشان نابود شد. پوشش ها و لباسهای بومی جای خود را به پوشش متحد الشکل دهند. برخی افراد در زمینهای خالصه و دولتی مشغول زراعت شوند و عده ای دیگر با کار بر روی زمینهای خوانین و کلانتران جذب نظام ارباب رعیتی و دهقانی شدند.بسیار مراتع و زمینهای آنان با تبانی ماموران دولتی به مالکیت شهر نشینان در آمد.برخی از طوایف و ایلات به مناطق دور دست کوچانده و تبعید شدند.
به مناطق قشلاقی طوایف میر و بیرانوند لرستان
به خراسان
آنان هم به لحاظ وضعیت غذا ، مسکن ، بهداشت بهتر از دهقانان نبودند. بلکه با توجه به در هم ریختن شیوه زندگی مرسومشان نسبت به دهقانان یکجا نشین وضعیت رقت باری داشتند.
ایلات به سازماندهی خود پرداختند و در بسیاری از مناطق به شرایط اقتصادی کوچ نشینی بازگشتند.نیروی نظامی و سیاسی خود را باز سازی کردند. سران تبعیدی ایلات به مناطق خود بازگشتند و نظام خان خانی را دوباره احیا نمودند.
20%
25%
55%
اعطای امتیازات بیشمار دولتهای ناکار آمد قاجار به رقبای خارجی و حمایت از بازرگانان اروپایی
روحانیون و روشنفکران
بازار سنتی ایران را تحت تاثیر خود قرار داد ، سرمایه داری دولتی بزرگ ، سرمایه های خارجی ، صنایع و کارخانجات جدید ، بورژوازی سنتی و بازار را به چالش کشید. محصولات پیشه وران و صاحبان صنایع دستی و بازاریان خرد دچار لطمات زیادی شد زیرا توان مقابله بارقیب و واردات کالاهای خارجی نداشتند.بازرگانان به سمت صنایع جدید روی آوردند به شیوه ی تولید سرمایه داری و سایه دولت بر اصناف سنگینی میکرد.
از گروه تجار زمان قاجار بود وی در تجارت خارجی و داخلی ، بانکداری ، صنعت و معدن فعال بود و ثروت عظیمی نزدیک به 25 میلیون تومان گرد آورده بود.
ادغام تدریجی ایران در اقتصاد جهانی ، تجاری شدن کشاورزی ، ورود مناسبات تولید سرمایه داری و افزلیش تماس با غرب باعث زمینه ی ظهور طبقات اجتماعی مدرن گردید.
با توجه به دریافت امتیاز نفت مناطق شمالی ایران توسط این شرکت که بیرون از حدود امتیاز شرکت نفت ایران و انگلیس بودوانگلیس نمی خواست انحصار نفتی اش در ایران شکسته شود و روسها معتقد بودند که با مفاد معاهده ایران و روس در تضاد است .
موافقت کرد نفت استخراجی خود را با شرکت نفت ایران وانگلیس برمبنای 50-50 تقسیم کند در عوض منافعی از مناطق دیگر مطالبه کند. این عمل چونکه این عمل که مخالف شرایط قرارداد بود باعث اعتراض ایران و در عمل به ابطال انجامید.
کنترل کامل بودجه ایران و امور مالی در اختیار وی باشد.ایرانیها هیچ امتیازدیگری بدون کسب موافقت او اعطا ننمایند.هیچگونه تصمیم مالی بدون نظر او نباشد.برنامه ی او بالا بردن مالیات ها ، کار آمد کردن نظام جمع آوری مالیات و کوشش جهت جلب سرمایه های خارجی بود.
اواخر دهه ی 1300
تهران را به شاهی و بندر شاه در شمال ، مشهد در شرق و تبریز در غرب و همه ی آنها را به اهواز و آبادان در جنوب مرتبط می ساخت.
در سال 1312
در سال 1318
از طریق مالیاتی بود که طبقات فقیر می پرداختند.
10% بودجه دولت از طریق حق الا متیاز نفت بود و بقیه از محل مالیات های غیر مستقیم تامین میشد.
الف ) بخش صنعت و تجارت= 28%
ب ) مالیات اراضی = 10% تا 20%
ج )گمرگ= حدود 10%
د ) مالیات بر در آمد جدید = حدود 7%
ح ) انحصار دولت بر قند و چای و شکر = بیش از 5%
صنعت ، حمل و نقل و وزارت جنگ سه مصرف کننده بودجه دولت بودند.
بخش دولتی ، سرمایه گذاران خارجی ، بخش خصوصی
کارگر بخش ساختمانی ، کارگر صنایع بافندگی ، نفت ، پشم ، برنج کوبی و حمل و نقل – بخشهای دیگر از کارگران راه آهن ، صنایع غذایی ، باراندازان ، کارگران شیلات
ساعت کار طولانی بود . مزد کار کم بود . استثمار زنان و کودکان هم رواج داشت.
گروه هایی از مردم اند، که یکی می تواند کار دیگری را بنا بر جایگاه مخصوص خود در سیستم اقتصادی ـ اجتماعی معین تصاحب کند.
جایگاه آنها در سیستم تولید اجتماعی که بطور تاریخی معین شده است و رابطه آنها نسبت به وسایل تولید، که ناشی از جایگاه آنها ست.
دو بخش سنتی و مدرن سازمانی و در لایه های فرادستان ، فرودستان و اقشار متوسط میباشند