نمونه سوالات درس تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی

استاد افشار

1- ارکان تمدن را بنویسید ؟ (5مورد را نام برده و توضیح دهید)

1-     دین : مهمترین رکن و ارزیابی کننده ابزارهای معنوی و فراملیتی است.که ضمن هدایت جامعه ، به تمدن نیز هویت بخشیده در تقویت سایر عناصری چون اخلاق ، سنت ها و معرفت هنری موثر باشد.

2-     اخلاق : عامل پیوند دهنده ی اجتماع انسانی ، بازدارنده ی خطا و باعث ایجاد رعایت نمودن حقوق دیگران در جامعه است.

3-     جغرافیا : ظرف مکانی رشد فضائل انسانی همراه با سایر عوامل وابسته به آن مثل اقلیم و آب و هوا که میتواند در بوجود آمدن تمدن بسیار موثر باشد.

4-     زبان : اساسی ترین رکن موجودیت انسان که در بیان اندیشه ها و عقاید موثر بوده همچنین در انتقال مفاهیم کلیدی تمدن هم  نقش بسیاری دارد.

5-     علوم و فنون : عالیترین محصول دانش بشری است . ابزار عامل برتری تمدن و رشد و دوام اجتماعی است.

2- شاخصه های عمومی تمدن را بیان نمایید ؟

1-            دارای ثبات نظام شهری که تابع  مناسبات قانونی و اجتماعی.

2-            دارای حکومت جهت نظم اجتماعی جامعه.

3-            پیدایش تخصص و اصناف مختلف و تبعیت آنها از مقررات .

4-     همه ی تمدنها قوانین و قواعد ثابت دارند و دارای نهادهای قانون گذاری جهت طراحی قوانین و ایجاد مقررات هستند.

5-            دارای مراکز اجرایی جهت ارشاد ، هدایت و اجرای قوانین و نظارت.

6-            دارای مراکز اقتصادی و سیاسی و جهت دهنده ی اینگونه فعالیتها .

7-     اقدام و تاسیس نهادهای علمی و سازمانهای مرتبط جهت آموزش و تربیت افراد جامعه.

8-            تلاش و کوشش به تکامل نظام اخلاقی و رشد معنویت .

3-علل موثر در انحطاط تمدنها را نام برده و یکی را توضیح دهید ؟

1-            دوری از خدا و روی آوردن به شرک و بت پرستی.

2-     تعصب و تبعیض نژادی: این بلا موجب میشود که وحدت وجودی انسان فراموش شود و نسب و قوم مداری است که ارزشمند میشود.

3-            اختلافات طبقاتی.

4-            حرص و آزمندی.

5-            نفاق و تفرقه.

6-              پایمال نمودن حق مستضعفان و مظلومان.

4-تفاوت و تشابه فرهنگ با تمدن را بیان کنید ؟

الف ) تمدن بیشتر جنبه ی علمی ، عینی ،فنی و اطلاعاتی دارد ولی فرهنگ بیشتر جنبه ی ذهنی و معنوی مانند موضوعاتی چون هنر، فلسفه ، حکمت ، ادبیات ، اعتقادات مذهبی و غیر مذهبی .

ب ) تمدن بیشتر جنبه ی اجتماعی دارد ولی فرهنگ بیشتر جنبه ی فردی دارد.

ج ) تمدن انباشت پذیر و بازگشت پذیر است ولی فرهنگ همواره در حال  دگرگونی و فزونی است.

5-تمدن اسلامی را تعریف کنید ؟

تمدنی دینی که همه ی مولف های آن (دین ، اخلاق، علم ، عدالت ، قوانین و مقررات، اصول دینی و ...) بر محور دین اسلام درچارچوب آموزه های قرآنی و متکی بر سنت پیامبر (ص) را تمدن اسلامی  گویند.

6-ارکان و شاخصه های (5مورد )تمدن اسلامی را نام برده و یکی را توضیح دهید؟

1-            قوانین دینی.

2-            نگرش توحیدی.

3-            عامل خرد ورزی.

4-            علم و دانش اندوزی.

5-            رعایت حقوق مظلومان و مستضعفان.

6-            هجرت.

7-     تسامح و تساهل: اسلام در شرایطی به بشریت عرضه شد که دنیا اسیر تعصبات دینی و قومی مسیحیت و زرتشت بود. در چنین شرایطی اسلام با توصیه به مسلمانان ضمن ترک رهبانیت و انزوا ، راه وسط را برای رسیدن به جامعه ای مطلوب معرفی کرد. پس از فتح سرزمینهای جدید و به نشر دین اسلام به لحاظ زمان و مکان که با فطرت بشر تطبیق داشت ، دینی ساده و بی پیرایه ، صلح دوست ، عاطفی و آزاد اندیشی به دور از تعصبات قومی و قبیله ای باابزار کار آمد مدارا با اهل کتاب ، همه ی را زیر یک لوا گرد هم آورد و جامعه را به اعتدالی همه گیرهدایت ساخت.

7-تآثیر تمدن های پیشین در تمدن سازی اسلامی را بنویسید ؟

رشد و نمو تمدن اسلامی در گرو مساعدت و حضور اقوام و ملل مختلف شکل گرفت که هریک حسب پیشینه و تواناییهای تمدنی خودشون نقش زیادی در گسترش و توسعه اسلام داشتند. به کمک فتوحات مسلمانان تمدنهای یمن ، بین النهرین ، ایران ، شام ، مصر، اندلس و بهم نزدیک شدند و در پی ارتباط نزدیک و رویایی سرنوشت ساز ، تمدن اسلامی به مفهوم کامل  شکل گرفت.در زمان کمی تمدن اسلامی با توجه به آثار و آموزه های قرآنی و سنت نبوی  وارث تمدنها و فرهنگهای قدیم شرق و غرب شدکه دچار نقصان بودند ضمن اینکه  همه ی مظاهرو نشانه هاو عناصر عبری ، سریانی ، ایرانی، یونانی، هندی و حتی چینی و سایر تمدنها را در خود حفظ کرد و عناصرکه همجنس قومی و نژادی نبودند را با تسامح و تساهل فرهنگ اسلامی آمیخته نمود و عامل وحدت (قرآن و سنت نبوی همچنین آداب و رسوم مشترک دینی) را  جایگزین نمود و موجب همگرایی و وفاق همه ی ملیتها و اقوام با محوریت قرآن کریم شد تا در سایه امنیت اجتماعی و آموزه های غنی قرآنی به تبادل و ترکیب عمده ی تمدنی گردند.این هم سویی همه ی ملل و اقوام از سویی به انقلابی فراگیر و نهضتی کارآمد مبدل شدو از سویی باعث رشد ، پیشرفت و توسعه علمی ، مادی و معنوی مسلمانان شد .تاسیس مدارس و مکانهای علمی یکی پس از دیگری در قلمرو تحت نفوذ تمدن اسلامی رو به افزایش بود وموجب رقابت علمی و مبادلات فرهنگی گردید.

8-تاثیر تمدن ایرانی بر تمدن اسلامی را شرح دهید ؟

یکی از تمدنهای مهم و تاثیر گذار بر فرهنگ و تمدن اسلامی ، تمدن ایرانی است.مشارکت و مداخله ایرانیان در اوج گیری تمدن اسلامی طبق استناد منابع تاریخی با توجه به پیشنه ی کهن و غنی  خود است . تمدن و قوام ایران باستان بر مدار وحدت ملی و ثبات ارضی بنا شده بود.آثا به جامانده از واپسین سلسله ایرانی (ساسانیان) که مدت 400سال بر بخشهای بزرگی از جهان آن روز فرمانروایی میکرد حکایت از توانمندی و ارجمندی دولتمردان ایرانی بود  که به علم و دانش پروری یک پایگاه علمی در مشرق زمین قلمداد میشده است.ترجمه کتب ارزشمند هندی و یونانی و سریانی به زبان پهلوی نتایج توسعه علم پزشکی و نجوم و ادبیات مذهبی و حماسی درایران به همراه داشت. توفیق ایرانیان در عرصه های مهمی مثل تشکیلات اداری و ایجاد مناصب مختلف دیوانی و تقویت ساختار حقوقی موضوعی است که تمدن نویسان به آن اذعان داشته اند. حتی در دوره ای فرهنگ و زبان عربیکه دچار ضعف و سستی شده بود این ایران بود با توجه به مراکز مهمی که در شهرهای خود داشت موجب حفظ و توسعه این زبان شد. این در حالی  بود که در هیچ شرایطی زبان فارسی ترک نشد  حتی زمانی که دو سه قرن از عرصه کتابت و انشاء ایرانیان دور بودند. ایرانیان با فرهنگ یونانی هم بیگانه نبودند ، از زمان حمله اسکندر و در عصر سلسله سلوکیان ایران با پذیرش دانشمندان فراری  یونانی استفاده نمود واز جندی شاپور در عرصه دانش علمی در جهان یاد می شده است. خلفای عباسی که به کمک ایرانیان روی کار آمده بودند به پاس این خدمت کارها و مشاغل مهمی را به ایرانیاندر دربار خلفای اسلامی  واگذار کردند.حتی موجب توسعه شهر های ایران شدند.خاندانهای ایرانی اثرگذار مانند نوبخت و برمک  بطور فعال در عرصه های علمی و سیاست حضورز داشتند وموجب گرایش و حفظ اداب و رسوم  ایرانیا بودند.فرهیختگان ایرانی در حوزه های مختلف علمی و دینی سیاسی و اجتماعی سر امد بودند . بیشتر حاملان و حافضان احادیت ایرانی بودند و یا درایران پرورش یافته بودند.مفسران قرآن ، عالمان اصول فقهی و کلامی و شرعی نیز ایرانی بودند. ابن خلدون حسب حدیثی از پیامبر (ص) نقل نمودند که : اگر دانش بر گردن آسمان آویزد ، قومی از مردم فارس بدان نایل آیند و آن را به دست می آورند.

9-ادوار نهضت ترجمه را معرفی و ویژگیهای آن را بنویسید ؟

دوره اول : از خلافت منصور شروع و با وفات هارون الرشید پایان میابد.اولین گام نهضت ترجمه در این عصر بود از ویژگیهای این دوره حضور پزشکان ،منجمکان و برخی ادیبان در دربار خلافت اسلامی و و توجه خلافا به نجوم ، علم پزشکی و سیاست ، قصص و زندگی شهریاران بود.

دوره دوم : این دوره عصر طلایی که با خلافت مامون آغاز و به خلافت مقتدر ختم میشود. با توجه به روی کار آمدن خلفای بی تدبیر و علم نشناس بعد از خلافت مامون نشانه های ضعف دولت عباسی و البته نهضت ترجمه آشکار شده بود.

دوره سوم :از سال 300 هجری آغاز و تا نیمه ی قرن چهارم هجری ادامه داشت.به رغم تلاشهای زیاد نخبگان بزرگ فن ترجمه ، عصر افول نهضت علمی مسلمانان محسوب میشد.بی توجهی خلفای این عصر ، ضعف عمده در دستگاه خلافت به دلیل رشد مخافان دربار عباسی ، رقابت نخبگان سیاسی و کم اعتبار شدن مرکز علمی بغداد(بیت الحکمه ) از جمله رکود علمی این دوره  است . از سویی دامنه جریان نهضت علمی به سایر مملکتهای تابعه خلافت اسلامی کشیده شد و نقش فرهنگی بیت الحکمه و مهاجرت نخبگان علمی به دیگر نقاط رونق زیاد بیت الحکمه به سایر مراکز علمی جهان اسلام منتقل شد و کتابخانه های آنها هم رونق تازه ای گرفت.

10-دلایل توجه مسلمانان به ترجمه آثار تمدنهای مختلف را نام برده و یکی را توضیح دهید ؟

عوامل درونی

1- تاکید قرآن بر علم اندوزی ، دانش افزایی و خرد ورزی.

2- توصه های مکرر پیامبر(ص) مبنی بر کسب علم حتی از کافران و یا دورترین مکانها.

3- نیاز جامعه به علومی مثل پزشکی برای گریز از رنج و بیماری.

4- اعتقاد خلفا به علوم ستاره شناسی ، طالع بینی .

5- سیاست گشاده دستی و بخشندگی خلفا و کارگزاران در پرداخت هدایا و مقرریهای بسیارجهت جلب توجه عالمان.

6- تکریم دانشمندان ، محققان ، ادیبان .

7- برپایی مجالس سخنرانی و منظرات علمی توآم با آزادی کلام و اندیشه به تولید علم و توسعه دانش.

عوامل بیرونی

1- فتوحات اسلامی و رویارویی مسلمانان با تمدنهای مختلف.

2- انتقال مرکز خلافت از شام به بغداد و تاثیر زیاد فرهنگ ایرانی بر دربار خلافت اسلامی.

3- نزدیکی بغداد به دارالعلم جندی شاپور و انتقال زیاد علوم ، شارحان و دانشمندان آن به بغداد.

4- مهاجرت اهل ذمه به پایتخت خلافت اسلامی و انتقال علوم و معارف سرزمین متبوع بدانجا از این منظر که علوم عقلی و نقلی توسط عجمان به اسلام راه یافت.

5- حضور اندیشمندان با گرایش های مذهبی و ملیتهای مختبف در دربار عباسیان بدلیل تسامح فرهنگی و مذهبی خلفا و وزاری آنها

10-دلایل توجه مسلمانان به ترجمه آثار تمدنهای مختلف را نام برده و یکی را تو

11-پیامدهای نهضت ترجمه را ذکر نمایید ؟

1- توسعه تمدن اسلامی ازطریق رویاروییو آمیخته شدن با مفاهیم تمدنهای سریانی ، ایرانی ، یونانی ، مصری ، هندی.

2- ظهور و بروز استعدادهای علمی خلاق و عرضه ی دستاوردهای بزرگ علمی.

3- خروج مسلمانان از ایمان ساده توآم با تعبد و تقلید.

4- آغاز عصرب تفسیر قرآن و جدایی آن از علم حدیث.

5- رشد علم کلام در نتیجه نفوذ فلسفه یویان.

6- به وجود آمدن گروههای اجتماعی و فرهنگی.

7- رشد و گسترش زبان عربی به عنوان زبان علمی جهان اسلام.

8- افزایش تعداد مدارس علمی یا مکتب خانه ها در کنار مساجد.

9- یکی دیگر از نتایج تاسیس کتابخانه ، دارالعلم و بیت الحکمه و توسعه مراکز و مدارس علمی و موسسات پژوهشی و تحقیقاتی و ایجاد رصد خانه و تجهیز آنها با بهترین امکانات و افزار های علمی و رفاهی .

10-   رواج صنعت کاغذ و رونق کار ترجمه ،مشاغل جدید و پر در آمد چون کاغذ سازی (وراقی ) ، نساجی ، صحافی و کتاب آرایی و مشاغل وابسته.

11-   از نتایج منفی این نهضت ، انحصار علم و فن ترجمه در دست خاندانهای مشهور بود.

12-از نهادهای آموزشی جهان اسلام نقش مساجد را توضیح دهید و یک نمونه از مساجد در این خصوص را معرفی نمایید؟

نیاز مسلمانان به داشتن مکانی جهت عبادت و انجام فرایض دینی ، مسجد را به کانون گردهمایی سیاسی ، فرهنگی و نظامی تبدیل کرده بود حتی نقشهای دیگر از جمله یک پایگاه قضایی ، یک نهاد دولتی ، اجتماعی ، نظارتی ، آموزشی جهاد را هم میتوان متصور بود. ساختن مساجد علاوه بر اینکه یک فضیلت محسوب میشود. چون که ساختمان مسجد بسیار ساده و بی تکلف بود ، در یک شهر تعداد زیادی مسجد توسط بنیانگزران مساجد ساخته میشد.مسجد محل گر همایی دانش پژوهان و استادان جهت مباحثه و مناظره مطالب علمی محسوب میشود. استادان مذاهب شافعی و مالکی هر یک پای ستونی ویژه حلقه های تدرسی خود را برقرار میکردند به همین سبب ، (حلقه ) یکی از شیوه های آموزشی شد.استاد روی تشک ، صندلی یا نیمکت می نشست و دانشجویان بصورت نیم دایره روبروی استاد قرار میگرفتند.بطورمثال میتوان به مسجد جامع منصور در بغداد اشاره نمود که به دستور منصور عباسی بین سالهای 145 تا 149هجری ساخته شد. به کمک دانشمندان و فقهای بزرگ ، استادانی که حلقه های درسی مذهبی و علمی را به عهده داشتند . شمار حلقه های دائمی این مسجد با توجه به گزارش منابع به چهل تا پنجاه حلقه میرسید که خود بیانگر توسعه و رونق علمی آنجا بود.

13-مدارس بزرگ جهان اسلام را نام برده و یکی را توضیح دهید ؟

1- مدارس بغداد.

2- مدارس ایران.

3- مدارس مصر.

4- مدارس شام.

5- مدارس مغرب.

6- مدارس اندلس.

7- جامعه.

8- رباط: در اصل نوعی بنای نظامی و قلعه تدافعی بزرگی بصورت مستطیل شکل و با برجهای دیدبانی بود که مجاهدان در راه خدا جهت حفظ سرزمینهای اسلامی از حملات دشمنان چه از سوی دریا یا خشکی و یا جلوگیری از شورشهای داخلی ساخته بودند .

9- خانه دانشمندان.

10-      کتابفروشی.

11-      بیمارستانهای آموزشی

14-ساختار  و شیوه آموزش در دانشگاههای اسلامی را توضیح دهید ؟

1- استاد و شیوه آموزشی: ماهیت استاد این طور بود که دانش پژوه بدون استاد مثل انسانی بدون خدا و یا راهنما محسوب میشد.در نظام تعلیم و تربیت اسلامی به وجود استاد و راهنما تاکید زیادی شده است.در ادبیات اسلامی میان سه گروه آموزشی معلمان مساجد، مربیان ، مودبان خصوصی و استادان مدارس و دانشگاهها تفاوت وجود دارد

2- معید : استادیار کسیکه در در کار تدرس ، دستیار استاد در امر آموزش گفته میشود که بطور عمده این فرد شاگرد ممتاز همان استاد محسوب میگردد.

3- دانشجو: درس خواندن و یا در حلقه ی علمی استاد حاضر شدن افتخاری بود که در نظام آموزشی اسلامی به دانشجو اعتبار می بخشد. که به دو صورت ثابت و تمام وقت تحصیل میکردند.

15-چگونگی نفوذ و گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی در اروپا را بیان نموده و یک نمونه از سرزمینهایی که مورد نفوذ تمدن اسلامی قرار گرفته را شرح دهید ؟

آنچه که خیلی سریع به اروپا وارد شد ایدئولوژی اسلامی ازطریق فتوحات بود.به بیان دیگر ارتباط سیاسی و تجاری یونان و روم باستان با سرزمینهای مصر و شام و مغرب باعت ایجاد منافع مشترک و روابط تنگاتنگ با اروپاییان دراسپانیا و سیسیل گردید. این فتوحات زمینه ساز تمدنهای مختلف وگسترش تبادل فکر و فرهنگ میان ملل شد. چنگ و جهاد مقدس ضمن گسترش مفاهیم جدید و انتقال ارزشهای اسلامی میان توده های آسیب پذیراستثمارشده آمیختگی تمدنها را ایجاد گرد چرا که اسلام را دین معتدل و عدالت خواه دیدند. همچنین ترجمه متون کهن اروپاییان و تالیف آثار علمی جدید با رویکرد تبفیقی و یااصیل ، روابط اقتصادی و تجارت آزاد مبتنی بر برتری مسلمانان ، جنگهای صلیبی 200 ساله ، رفتن هنرمندان و مهاجران مسلمان به غرب و قبول وطن توسط انان در آن سرزمینها  باعث نفوذ و گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی در اروپا محسوب میگردد. یکی از سرزمینهایی که مورد نفوذ تمدن اسلامی قرار گرفته بود اندلس بود چرا که مسلمانان به عنوان تولید کنندگان و عرضه کنندگان و اروپاییان به عنوان مشتریان متاع های اسالمی در آنجا حضور فعال داشتند.فتوحات اسلامی در اندلس آغاز و پس از سه سال بیشتر اسپانیا به تصرف مسلمانان درآمد. بیدادگری فرمانروای گوتی در اسپانیا موجب فتح آنجا برای مردم به منزله ی یک انقلاب اجتماعی بزرگی محسوب میشد. اولین فاتحان اسپانیا طارق بن زیاد و موسی بن نصیر بودند و از شهر های مهم این سرزمین میتوان به قرطبه و غرناطه اشاره کرد.

16-عوامل و نتایج علل درونی ضعف و انحطاط تمدن اسلامی را بیان نمایید ؟

1- ضعف خلافت اسلامی.

2- خودکامگی و استبداد.

3- اشرافی گری و فساد درباریان.

4- انحطاط اخلاقی و حکومت اسلامی.

5- جنگهای داخلی.

6- تجزیه امپراطوری اسلامی.

7- آشفتگی جهان اسلام.

17-علل بروز جنگ های صلیبی را بیان نمایید ؟

1-انگیزه های دینی و مذهبی: برانگیختن شور مذهبی در اروپا به منظور اعطای قدرت سیاسی و مذهبی کلیسا و تعمیق سطحی مسیحیت و بازگشت مجدد هیبت از دست رفته کلیسا و بپا کردن شعله های جنگ جهت احیای تفکر مذهبی طی مدت دو قرن جنگ های صلیبی وافزوده شدن شمار مسیحیان و ازدواج آنان با بومیان سوریه که موجب اختلاط نژاد میان آنها بود. 

2-اوضاع آشفته اروپا و مغرب زمین: وضعیت بد اقتصادی و فرهنگی ( قوانین دست و پا گیر اجتماعی، نظام خشن ارباب ورعیتی ، گرانی ، قحطی، خشکسالی و رشد بیماریهای واگیر دار)باعث شده یود که غریبان(اروپاییان) به شرق اسلامی تمایل پیدا کنند و در جنگ های صلیبی شرکت نمایند.

3-تحریک عواطف مسیحیان یا دعاوی کذب: یکی دیگر از علت بروز جنگهای صلیبی تحریک عواطف مسیحیان و دعاوی درویش مسیحی(پطرس زاهد)بود مبنی بر آزار و اذیت زائران مسیحی بیت المقدس توسط مسلمانان.

4-دلایل اقتصادی:یکی دیگر از علل بروز جنگهای صلیبی گریختن از مشکلات اقتصادی داخلی و رهایی از فقر و تنگدستی و تجارت پرسود بود که صلیبیان را به تصرف شهرهای بزرگ اسلامی سوق میداد.همچنین گسترش سیاسی سلطه غرب بر شهرهای بزرگ تا فلسطین ارتباط تجاری شرق و غرب را آسان میکرد.میتوان گفت جنگهای صلیبی اولین تجربه استعمار غرب جهت بهره برداری همه جانبه اقتصادی بود.

5-هرج و مرج داخلی جهان اسلام:نزاع سیاسی خلفای فاطمی و عباسی با یکدیگر، آشوب و انقلابهای مذهبی در اقصی نقاط جهان اسلام ، قدرت گیری سلجوقیان ، شرایط ناامن همه این عوامل یعنی شرایط داخلی و آشفتگی موجود در جهان اسلام باعث انگیزه های قوی مذهبی و اقتصادی صلیبیان برای حمله به مرزها و شهرهای اسلامی و  تحقق اهداف تهاجم بود.

18-نتایج نامطلوب جنگهای صلیبی را بیان نمایید؟

1- اختلاط نژادی: حمله صلیبیان به شرق مدیترانه و ماندن در مناطق درگیر جنگ باعث شده بود که سربازان مسیحی با زنان مسیحی سوریه ازدواج کنند و در نتیجه علاوه بر زیاد شدن شمار مسیحیان ، ازدواج آنان هم با بومیان سوریه موجب اختلاط نژاد میان آنها شد.

2- رونق فساد اجتماعی: گسترش فساد و فحشا در مناطق اشغال شده توسط صلیبیان

3- تخریب شهرهای اسلامی: بون تردید آثار مخرب جنگ ، ویرانی بخشهای تمدن است بهمین گونه بسیاری از شهرهایی که در مسیر لشگریان صلیبی قرار داشتند ویران شدند و یا از رونق افتادند.

4- قتل عام عمومی: بسیاری از مورخان ضمن تشریح چنگهای صلیبی به کشتار بی سابقه مسلمانان اشاره کرده اند مانند غرت و چپاول شام و یا محاصره چهل روزه بیت المقدس و فتح آن که هرگز بدون خونریزی و قتل عام مقدور نشد.

19-نتایج حمله مغول به سرزمین تمدن اسلامی را شرح دهید ؟

1- ویرانی و تاراج شهرها: یکی از عوارض بد جنگ غارت و چپاول قوم مغلوب و پیروزمندی مهاجمان است پس مهمترین نتیجه ی مستقیم جنگهای فراگیری چون تهاجم همه جانبه مغولان ، غارت و ویرانی شهرها است.

2- انهدام کانونهای علمی: وسعت و دامنه ی حمله مغولان به حدی بود که هیچ چیزی از حمله آنها در امان نمیماند از جمله نهادهای علمی، کتابخانه و آموزشگاهها یا این که  افراد کشته میشدند و یا کتابها را به مناطق امن ضمن گریختن میبردند و تا سالها در وحشت و غربت و دور از وطن باقی میماندند.

3- ویرانی آبادی ها و نابودی نظام آبیاری : در نتیجه حمله های وحشتناک مغولان بیشتر شهرها به ویژه بغداد ویران شدند و در این میان بیشترین آسیب جدی به مناطقی رسید که به لحاظ اقتصادی رونق و زمینهای آباد داشتند که  به سرزمینهای بایر تبدیل  شدند. 

جزوه شبکه های اجتماعی

 استاد بوستانچی

شبکه های اجتماعی

یک شبکه اجتماعی یک ساختار اجتماعی است که ازگرههایی تشکیل شده اند که توسط یک یا چند نوع خاص از وابستگی بهم متصل هستند مانند دوستی ها ، خویشاوندیها ، مسیرهای هواپیمایی و ...

 گرهها (تارک ها ) :

گرهها که به آنها عامل ها یا تارک ها یا آیتم ها هم گفته میشوند میتواند نمایانگر چیزهای بیشتری باشند اغلب آنها نماینگر مردم یا ساختارهای اجتماعی نظیر گروهها ، تیم ها ، سازمان ها ، نهادها ، استان ها یا حتی کشورها و غیره .... باشند.

رابطه : روابط ارتباطی است که میان گرهها برقرار است . روابط میتواند دوستی ، علاقه ، اطمینان ، یا برعکس تعارض و یا بسیاری چیزهای بیشتر باشد . روابط میتواند یک سویه یا دوسویه باشند.

ویژگیهای شبکه های اجتماعی

1-  هویت : هویت در شبکه های اجتماعی به سمت واقعی تر شدن پیش میرود و افراد مایل نیستند فرد ناشناس را به لیست دوستان خود اضافه نمایند.

2-  به اشتراک گذاری و یادگیری : افراد علاقه مندند هر چه سریع تر اطلاعات یا محتوایی را که تولید کردند به اشتراک گذارند این محتوی ممکن است خبر ، فیلم ، عکس یا مقاله یا طنز یا دیدگاه شخصی یا تجربیات آنها باشد.

3-  بسیج کنندگی و سازماندهی: شبکه های اجتماعی قدرت بسیج کنندگی دارند یعنی میتوانند افراد را در یک زمان و مکان در محیط واقعی گرد هم آورند یا در محیط مجازی به کمپین بپردازند.

4-  دوستی : تعمیق دوستی ها بین همکلاسی ها ، همکاران ، هم عقیدها ، دوستی های بین جنس مخالف و غیره ...

5-  استناد و تعمیم : فیلم ، عکس ، صدا و متون اصلی رسانه ها قابلیت استناد و تعمیم را بالا برده است.

6-  گپ زدن ( چت کردن ): شبکه های اجتماعی قابلیت گپ زدن یا چت کردن را بالا برده است.

7-  جهانی شدن : حذف مرزهای زبانی ، مهمترین اتفاقی است که در فضای مجازی وجود دارد.

8-  سرگرمی : طنز ، شوخی ، سرگرمی ، کارهای منتاژی و فتوشاپی ، دست انداختن ، سیاست مداران ، معما طرح نمودن و غیره ... از ویژگیهای این شبکه است.

9-  جستجو کردن : از طریق ترکیب موتورهای جستجو و بسیاری از شبکه ها شما میتوانید هم زمان جستجو کنید و جستجو شوید.

10-اطلاع رسانی و خبر رسانی.

11-ترکیب با موبایل : اغلب این فناوریها با استفاده از موبایل ، قابل دسترسی هستند.

12-تحرک اجتماعی

شبکه های اجتماعی عمومی و تخصصی

  شبکه های اجتماعی در ساده ترین تقسیم بندی میتوان به دو گروه عمومی و تخصصی تقسیم بندی کرد.

در شبکه های اجتماعی عمومی کاربران با انگیزه ها و اهداف مختلف حضور دارند ولی در شبکه های اجتماعی تخصصی بر اساس موضوعی ویژه شکل گرفته اند و تعداد کاربرانشان نیز محدود است.

در شبکه های عمومی هرنوع کاربری حضور دارد و اغلب دوستان و آشنایان را میتوان در آن پیدا کرد اما در شبکه های تخصصی در محوریت موضوع مشخص فعالیت دارند.

شبکه های اجتماعی یا سواد رسانه ای

در سیاست گذاریهای رسانه ای و اجتماعی در دنیا سال هاست که مسئله ای به عنوان سواد رسانه ای مطرح شده است.

سواد رسانه ای به زبان ساده عبارت است از : مجموعه مهارتهایی که شهر وندان برای مواجهه با رسانه های جدید لازم است بیاموزند. در اغلب کشورهای دنیا با حمایت های مستقیم و غیر مستقیم دولتی آموزش های لازم از طریق خانم ها  و برگزاری دوره های آموزشی شهر وندان ارائه میشود تا نحوه ی مواجهه با رسانه ها را فرا بگیرند در برخی کشورها این سطح آموزش حتی به کتاب های درسی مدارس نیز رسیده است . شهر وندان از همان سنین کودکی و نوجوانی به سلاح سواد رسانه ای مجهز میشوند. این سواد شامل اطلاعات اولیه ، قابلیت ها ، فرصتها و نحوه ی بکارگیری تکنولوژیهای جدید و آسیبهای احتمالی و نحوه ی مقابله با آن ها است.

شبکه های اجتماعی از نگاه قانون

تعریف جرم : فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد.

بنا براین در ارتباط با شبکه های اجتماعی مجازی برای مجرم دانستن افراد بر اساس قانون جرائم رایانه ای ، ابزارها (فیسبوک ، تلگرام و ....) دارای اهمیت نیستند آنچه مهم است جعل ، تخریب ، جاسوسی و مانند اینها ست که چه از طریق شبکه های اجتماعی و یا ابزارهای رایانه ای ارتکاب یابد.

آثار منفی از استفاده از شبکه های اجتماعی

1-تعاملات چهره به چهره را کاهش میدهد:

با گسترش شبکه های اجتماعی استفاده ی بیش از حد از این شبکه ها رو به افزایش است در نتیجه زمان کمتری را برای گذران اوقات با افرادی خواهیم یافت که بصورت فیزیکی در اطرافمان حضور دارند.

2-افزایش احساس نیاز به توجه :

یکی از معایب شبکه های اجتماعی دریافت لایکهای بسیار در ازای ارسال پستهایی که بصورت سلیقه ای ارسال میشود. رقابت بی پایان برای بدست آوردن لایک بیشتر و کامنتهای متعدد زمان بسیار زیادی را از کاربران میگیرد.

3-کاهش توجه به اهداف واقعی زندگی :

توجه بیش از حد به دنیای مجازی و اختصاص به زمان گسترده به این فضا افراد را از دنیای واقعی و رسیدن به اهداف مهم باز میدارد. اکثر جوانان به جای اینکه با تلاش و پشت کار مهارتهای لازم برای رسیده به اهداف عالی خود را کسب کنند ترجیح میدهند که فوق ستاره ای در فضای مجازی تبدیل شوند.

4-افزایش خطر ابتلا به افسردگی:

با توجه به مطالعات انجام شده افرادی که نسبت به استفاده از شبکه های اجتماعی رفتاری اعتیاد گونه دارند نسبت به افرادعادی احساسات منفی بیشتری از جمله افسردگی را تجربه میکنند و افرادی که سابقه افسردگی دارند بیش از دیگران در معرض خطر هستند.

5-احتمال افزایش شک های عاطفی در فضای مجازی :

به دلیل معلوم نبودن هویت واقعی افراد ، سطحی و گذرا بودن  ، دسترسی آسان ، نبودن فضای واقعی و رو در رو ارتباطی که در شبکه های اجتماعی شکل می گیرد بسیار سطحی و گذراست.

6- کاهش خلاقیت :

تاثیرات منفی گشت و گذارهای بی هدف در شبکه های اجتماعی موجب از بین رفتن خلاقیت می شود زیرا افراد با انبوهی از اطلاعات متنوع مواجه هستند که این اطلاعات بصورت منسجم و منظم در ذهن سازمان دهی نمیشود و اغلب مورد استفاده هم قرار نمیگیرد.

7-به خطر افتادن حریم خصوصی:

طبق افشاگری هایی که صورت می گیرد دسترسی به اطلاعات افراد از طریق شبکه های اجتماعی بسیار ساده می باشد.

8- تاثیر در سیستم خواب و سلامت افراد:

نوری که از صفحه نمایش دستگاههای الکترونیکی مختلف به چشم بر خورد میکند ذهن را فریب داده و القا می کند که زمان خواب نیست و همانطور که میدانید یکی از علائم کلیدی در سلامت افراد خواب کافی است و عوارض بی خوابیهای مکرر بر هیچ کس پوشیده نیست.

پیامدهای منفی استفاده از شبکه های اجتماعی و ماهواره ها بر نهاد خانواده

1-  خیانت

2-  دوستی های نادرست و نامتعارف میان زنان و مردان به خصوص متاهلین

3-  ایجاد عشق های مثلثی

4-  روابط نامشروع

5-  کاهش ارتباط کلامی بین اعضای خانواده بین 15تا17دقیقه

6-  تخریب اصول و ارزشهای فرهنگی و دینی

7-  کم توجهی به سبک زندگی اصیل ایرانی

8-  ایجاد بی اعتمادی در بین اعضای خانواده

شبکه های اجتماعی و سلامت اجتماعی

سلامت اجتماعی به عنوان ارزیابی فرد از کیفیت روابط خود با خانواده نگران و گروههای اجتماعی تعریف شده است . در واقع مقیاس سلامت اجتماعی بخشی از سلامت فرد را می سنجد که نشانگر رضایت و خوشنودی یا عدم رضایت فرد از بندگی و محیط اجتماعی است.در واقع شامل پاسخهای درونی فرد( احساس، تفکر، رفتار) نسبت به محیط پیرامون خود است

ابعاد تاثیر رسانه ها و شبکه های اجتماعی در سلامت اجتماعی

با توجه به دیدگاه "کییز"  که  پنج بعد را برای سلامت اجتماعی در نظر گرفته به بررسی تاثیرات رسانه ها و شبکه های اجتماعی در سلامت اجتماعی می پردازیم:

1) ادغام اجتماعی: به عنوان یکی از ابعاد سلامت اجتماعی بیان می دارد که افراد سالم احساس می کنند که بخشی از جامعه هستند و شبکه های اجتماعی به عنوان محیطی مجازی امکان و شرایط لازم برای ارتباط فرد با جامعه ی گسترده ای از افراد را فراهم می آورد فرد از طریق عضویت در این شبکه ها خود را در اقیانوسی عظیم از جامعه مجازی می بیند و به نوعی می توان گفت که شبکه های اجتماعی به جهت قابلیت خود در ایجاد گروه های اجتماعی در فضای مجازی فرآیند ادغام اجتماعی را فراهم می آورد.

2)پذیرش اجتماعی : کاربران شبکه های اجتماعی بر مبنای اعتمادی دو جانبه به یکدیگر اعلام دوستی می کنند و از این یاد می گیرند که به دیگران اعتماد کنند آنان به تدریج باور می کنند که دیگران می توانند مجریان و قابل اتکا باشند.

3) همکاری اجتماعی : شبکه های اجتماعی نوعی بستر سازی مناسب برای همکاری اجتماعی را فراهم می آورند از یک طرف تشکل های مشارکتی با جلب همکاری افراد ضمینه امکان هر چه بیشتر آنها را به جامعه فراهم آورده و مشارکت فرد در امور اجتماعی بصورت آنلاین و آفلاین را افزایش میدهند و از سوی دیگر با بسط شبکه های اجتماعی مجازی و تقویت همبستگی اجتماعی به گسترش مشارکت فعالانه و داوطلبانه ی افراد جامعه کمک میکنند.

4) شکوفایی اجتماعی : مردمی که دارای سلامت اجتماعی هستند قادر خواهند بود که در شکوفایی اجتماعی جامعه ایفای نقش نموده و در این رابطه خود را مسئول بدانند و یا به قول "کییل"  خود را ذینفع بدانند . شبکه های اجتماعی بر اساس کارکرد اطلاع رسانی و آگاهی بخشی خود بستر لازم جهت آگاهی افراد جامعه از ظرفیت ها و روند تحولات اجتماعی جامعه را ایجاد می کند . لذا می توان انتظار داشت که استفاده کنندگان از شبکه های اجتماعی شرایط لازم برای تشخیص و درک مسائل اجتماعی پیرامون خود را دارند چرا که بسیاری از اطلاعات موجود در صفحه کاربران نیازها و خواسته های درونی آنهاست که در اکثر مواقع بیان می شود.

5)    ربط یا وابستگی اجتماعی : در شبکه های اجتماعی افراد به گونه های مختلف و متفاوتی از فرهنگ ها و سبک های رفتاری و شیوه زندگی آشنا می شود . در این مسیر نوع برخورد هر یک از افراد با این هویت ها و فرهنگ ها متفاوت است . شاید بتوان گفت که افراد در هنگام برخورد با دیگران احساس هویت پیدا می کنند و این احساس هویت همان ربط یا وابستگی اجتماعی است که حس بودن را در او تقویت می کند و خود را آینه دیگران می بیند.

جزوه آسیب شناسی فرهنگی و اجتماعی- استاد یعقوبی

جزوه آسیب شناسی فرهنگی و اجتماعی – استاد یعقوبی

   آسیب شناسی اجتماعی (SOCIAL  PATHOLOGY)

    تعریف جامعه شناسی:

در مباحث جامعه شناختی عمومآ بحث ها در باره ی دو موضوع یا (object) دور میزند . یکی فرد و دیگری جامعه و سپس تاثیر متقابل این دو بر یکدیگر بنابر این در جامعه شناسی با دو نوع سیستم(نظام) مواجه ایم.

1-سیستم فردی (personal system)

2-سیستم اجتماعی(social system ).

البته بایستی علاوه بر این دو سیستم تآثیر طبیعت را هم بر مجموعه تاثیرات فرد و اجتماع اضافه کرد.

       در تعریف هر مجموعه سه بخش وجود دارد:

1-  اجزاء

2-  ارتباط خاص بین اجزاء

3-  هدف

بنابراین جامعه از یک عده از افراد تشکیل میشود که برای ارضاء نیازهایشان با هم روابط اجتماعی دارند این تعریف کلی برای جامعه نوعی تعریف کارکرد گرایانه(         functional)است.

و جامعه شناسان علاقه مند به این تعریف را جامعه شناسان کارکرد گرا می نامیم.

گروه دیگری از جامعه شناسان پیرو تئوری تضاد هستند و معتقدند که در درون جامعه در پی علایق مختلف انسانها و گروه ها تضادهای گوناگون بوجود می آید و همین تضادها هسته اصلی مطالعه در جامعه شناسی است.

هدف از تضاد نیز کارکرد بهتر و بیشتر جامعه است و تضادی که به این کارکرد بهتر می انجامد شرایطی دارد:

* بتوانیم جامعه و تمام اجزاء و فرآیند ها و جریانهای درون آن را با روشهای دقیق و قابل اطمینان بشناسیم این شامل رفتار های انسانها و روابط آنها با یکدیگر و اهداف و نیازهای آنها میباشد.

* علل رفتارها روابط ، نیازها ، و ارتباط آنها بطور سیستماتیک را نسبت به یکدیگر تبیین میکنیم.

* عواقب فرآیند اجتماعی را نیز تحت شرایط خاص موجود و با در نظرگرفتن برخی تغییرات تا حدودی پیشگویی و پیش بینی کنیم.

نیازهای انسان :

نیاز به عنوان یکی از عناصر اساسی جامعه مورد توجه جامعه شناسان قرار گرفته است.

 نیازهای انسان بطور کلی به 5 دسته تقسیم می شود:

1-  نیازهای جسمی (phisiolgical  needs).                                            

2-  نیاز به امنیت

3-  نیاز به محبت و روابط اجتماعی.                                                                                                 

4-  نیاز به تآیید و احترام.

5-  نیاز به خود شکوفایی و خویشتن یابی

                                                                                                                هرم مازلو

این نیازها را آبراهام مازلو در سال 1977 در نموداری قرار داده است که دارای سلسله مراتب است .

 نیازهای انسان در این سلسله مراتب به دو دسته :

1-  نیازهای اولیه (دون)

2-  نیازهای ثانویه (عالی) تقسیم میشود.

انسان علاوه بر نیازهای جسمی که در مرحله اول و دوم پوشش وارد میشود بر روابط اجتماعی نیز احتیاج دارد . آزمایشات نشان داده اند که هیچ انسانی نمی تواند در طول عمر خود به تنهایی زندگی کند همچنین نیاز به منزلت ، عزت نفس ، حفظ آبرو و قدر شناسی که از نیازهای جسمی قوی ترند.

نیاز به احترام به خود بر اساس مقیاس های ارزشی موجودی در جامعه در جامعه رفع میشود. لذا اگر ارزشهای یک جامعه معنوی یا مادی باشد بهمان گونه انسان ها نیاز به تایید و احترام خود را در ارزشهای معنوی یا کالاهای مادی جستجو میکند.

از سوی دیگر ابزار و وسایل رفع نیاز ها در شرایط هر جامعه و حتی هر گروه متفاوت است و میزان نیازمندی و وابستگی بر این نیاز ها نیز تا حدی نسبت به شرایط جوامع و فرهنگ ها متفاوت است . نظام فرهنگی هر جامعه نیز در نیاز به روابط اجتماعی موثر است و تاثیرات نظام فرهنگی بر نظام اجتماعی میتواند به ایجاد همسویی و فرصتهای اجتماعی و یا تضاد دگرسویی و ایجاد تهدیدات و خطرات برای فرد منجر شود.

فرهنگ

اهمیت فرهنگ مانند بقیه بخشهای علوم اجتماعی بعد از علوم طبیعی و احساس کمبود علمی ناشی از عدم امکان توضیح و تفسیر پدیده های اجتماعی طرح گردید.

امروزه متغیر فرهنگ بصورت مستقل به عنوان عامل موثر بر رفتار فردی و اجتماعی مطرح میشود. فرهنگ تشکیل شده از زبان ، مذهب ، آداب و رسوم ، هنجارها ، ارزش ها ، علوم ، هنرها ( نقاشی-معماری-صنایع دستی-شعر – موسیقی) و اقتصاد و حتی تکنولوژی .

مویلمان به عنوان یک انسان شناس فرهنگی میگوید: فرهنگ کلیه اشکال زندگی یک قوم از جمله پایه های تفکری آن را تشکیل میدهد و این شامل تمام زمینه های فنی و موجودیت آن قوم (البسه- ساختمان- ابزار ) میگردد. بنابر این فرهنگ تمام زمینه های فنی و جودیت یک قوم و همه بخشهای زندگی است که توسط انسان ها بوجود آمده است خانوار ، اقتصاد ، تکنیک و حکومت را شامل میشود.

    تعریف دیگری که برای ساخت فرهنگ و مفهوم آن بیان شده عبارت است :

مجموعه پیچیده ای مشتمل از معارف،معتقدات،هنر،حقوق،اخلاق،رسوم و تمامی توانایی ها و عاداتی که بشر بعنوان عضوی از جامعه اخذ میکند.

خصوصیات اساسی فرهنگ در این تعریف عبارت است از :

1-  فرهنگ شامل تمامی فعالیتهای بشری اعم از معرفتی ،عاطفی، احساسی و حتی

        حسی-حرکتی است.

2-  شیوه ای تفکر احساس و عمل میتواند کما بیش رسمی شود و شکل معین و خاصی به خود بگیرد این شیوه ها در قوانین ،شعائر،مراسم ، تشریفات ،شناخت علمی،فناوری و علوم دینی بسیار رسمی و مشخص هستند .اما در هنرها ،آداب و رسوم و بعضی از آداب معاشرت ، خصوصآ در میان افرادیکه از قبل با هم مراوده دارند کمتر رسمی(غیر رسمی) و مشخص هستند.

3-  خصوصیات اساسی و مطلق فرهنگ این است که شیوه های تفکر ، احساس و عمل مشترک بین افراد متعدد است(خرده فرهنگ ها ).یعنی تعداد اشخاص اهمیتی ندارد .چند نفر برای ایجاد فرهنگ گروهی محدود کافی است. عمده ترین مسئله این است که شیوه های بودن و زیستن بوسیله جمعیتی از اشخاص به عنوان امور بهنجار تلقی شود که ناشی از قواعد زندگی ،خصوصیات جمعی و اجتماعی است.

4-  خصوصیاتهای فرهنگی  شیوه ی اخذ یا انتقال آن است(انتقال فرهنگ ). هیچ خصوصیت فرهنگی بطور زیستی یا ژنتیکی انتقال نمی یابد .اخذ فرهنگ ناشی از اشکال و سازکارهای یادگیری است ویژگیهای فرهنگی بر خلاف ویژگیهای طبیعی که ثمره وراثت هستند میراثی هستند که هر شخص بایستی خود بدست آورد.

مهم ***تمایل هنجاری کنش

خصوصیات اجتماعی کنش انسانی تابع حالتهای جمعی عمل تفکر و احساسی که خارج از اشخاص قرار دارند و به رفتار آنها فشار می آورند.

رفتار ما بی آنکه بطور مداوم آگاه باشیم در هر لحظه تحت تاثیر هنجارهایی است که برای ما راهنما یا مدل هستند بنابر این حالتهای عمل تفکر و احساس ،فشار خود را اعمال میکنند زیرا برای ما به شکل قواعد هنجار ها ،مدلها عرضه میشوند که باید از آنها برای هدایت و جهت دادن به کنش خود الهام بگیریم.

آسیب شناسی فرهنگی

رشد فناوری و گسترش روز افزون ارتباطات به اختلاط فرهنگ ها منجر میشود که زمینه ساز تبادل و تفاهم فرهنگی است . اما نکته ی اساسی و مهمی که کمتر بدان توجه شده است ابعاد آسیب شناختی مخصوصآ آسیب شناسی روانی برخورد و تغییرات فرهنگی است.

 تعریف تغییر فرهنگی

فرآیندی است که طی آن اجزای مختلف یک فرهنگ با گذشت زمان دگرگونی میابد و هر گونه دگرگونی در اجزاء و کلیت فرهنگ تحولاتی را بوجود می آوردکه اگر شتاب این تحولات افزایش یابد میتواند آسیب هایی را در پی داشته باشد . تغییرات فرهنگی حاد بر سازوکارهای انطباقی جامعه و حمایت های اجتماعی سیطره(غلبه یا چیرگی ) میابد و میتواند شوک فرهنگی ایجاد کند. شوک فرهنگی با اضطراب ، افسردگی ، احساس جداشدن ، مسخ شخصیت و مسخ واقعیت همراه است.

تعریف شوک فرهگی

عبارت است از انتقال فرهنگی عمیق .

شتاب فرهنگی

زمانی رخ میدهد که شخص  وارد فرهنگ متفاوت میشود یا وفاداری های  او بین دو فرهنگ تقسیم میگردد.

    شوک فرهنگی                 آسیب فرهنگی         شتاب حولات                            تغییر فرهنگی

سوال ) آشفتگیها و نابسامانی های فرهنگی را نام برده و یکی را توضیح دهید؟

عدم انطباق فرد با دگرگونیهای سریع و تغییرات ناپایدار عصر کنونی آشفتگی های دیگری را در پی دارد که عبارتند از :

1-گسیختگی فرهنگی: به بروز موانع در نحوه ی انتقال تجربه ها (دانش زمنی) از گذشته به حال گفته میشود. از ویژگیهای این گسیختگی آسیب دیدن فرآیند انتقال سنت ها ، دانش و تجربیات یک نسل به نسل دیگر و ایجاد بی هویتی در نسل های بعدی است.

     در این دگرگونیها سنت ها و اداب و رسوم رو به سستی می گذارد بدون اینکه فرهنگ سنتی تثبیت و یا فرهنگ جدید کاملآ جذب شود و مردم در ارتباط با شیوه های زیستی بی اعتماد و از خود بیگانه میشوند.

2-بی اعتمادی: پدیده ای روان شناختی است که فرد اطمینان به خود را از دست میدهد و به ناتوانی خود اذعان دارد . در همین رابطه اختلال دیگری تحت عنوان درماندگی آموخته شده مطرح است که فرد در شرایط خاص تحت فشار قرار میگیرد و بر شرایط موجود کنترل ندارد از ویژگیهای بی اعتمادی میتوان به بی میلی به انجام هر عملی برای کسب تقویت یا گریز از تنبیه منفعل بودن بطور کلی گوشه گیری ، ترس ، افسردگی و پذیرش هر آنچه که اتفاق می افتد اشاره کرد.

3-از خود بیگانگی: به معنای بیگانه شدن افراد با خودشان و با دیگران است.وضعیتی است که مردم اختیار خود را درباره ی دنیای اجتماعی که خود بدست آورده اند از دست می دهند و در نتیجه آن ، خود را در یک محیط خصمانه و یا بیگانه می یابند.

از منظر روان شناختی، این اصطلاح، معادل نوعی اختلال روانی و شبیه حالتی مرکب از مسخ شخصیت و مســـخ واقعیت است.

پنج ویژگی و یا پنج پیامد از خود بیگانگی را نام ببرید ؟

1ـ احساس بی قدرتی و ناتوانی:  در این حالت ، فرد احساس می کند که قادر به تحت تأثیر قرار دادن محیط اجتماعی خود نیست.

 2ـ احساس پوچی و بیهودگی : در این حالت ، فرد احساس می کند که برای رفتارها و باورهای خود خطوط راهنمایی در اختیار ندارد. در واقع، کسی که دچار پوچی شده، انتظار چندانی از رضایت بخش بودن پیش بینی های رفتاری خود در آینده ندارد.

 3ـ بی معیاری : در این حالت فرد احساس می کند که برای رسیدن به هدف های ارزنده خود نیاز به وسایل نامشروع دارد، یا کنش هایی او را به حوزه های هدف نزدیک می سازد که مورد تأیید جامعه نیست.

4ـ انزوای اجتماعی و جامعه گریزی : در این حالت فرد احساس میکند که با ارزش ها و هنجارهای جامعه بیگانه شده است؛ یعنی شخص احساس تفرد می کند و احساس می کند با کسی یا جمعی ارتباط ندارد. فردی که از خود بر می گردد و از جامعه کناره می گیرد، بدین معناست که اعتقادی به شیوه کارکرد جامعه، روابط حاکم و هدف های خرد و کلان آن ندارد و چون نمی تواند به طور فعال این هدف ها و روابط را نفی کند، با گوشه نشینی و منزوی شدن، خود را از گزند جامعه به حاشیه می کشد و کناره گیری اختیار می کند.   

5ـ جدایی از خویشتن: به حالتی فردی گفته می شود که شخص نسبت به احساس واقعی، علاقه ها و باورهایش بیگانه است و به طور کلی نسبت به خود احساس بیگانگی می کند و بدون آن که بداند، به حیات خود، بلکه به تصویری از خود ادامه می دهد.

شکاف نسلی

از مهمترین جوامع در حال گذار موضوع شکاف نسلهاست که اختلالاتفردی و اجتماعی و فراوانی به همراه آورده است. شکاف بین نسل ها موجب اختلاف نظر و بروز کشمکش هایی بین جوانان و والدین نشان میشود. پیش از ورود به بحث مورد نظر برخی از مفاهیم که بطور مترادف بکار میروند را از هم تفکیک نمود.

1-نسل : واژه ی نسل از نظر زیستی به یک دسته هم دوره از افراد اطلاق میشود که در یک زمان از یک دنیای مشترک بهره میگیرند . در جمعیت شناسی نسل به گروهی اطلاق میشود که مرحله ای که مرحله ای از حیات را آغاز کرده یا پایان داده باشند و موقعیت های تاریخی خاص و علایق خاص در سطح فردی و اجتماعی آنها را از هم تفکیک می نماید.

از آنجا که همواره و بطور پیوسته کودکانی در هر جامعه متولد میشوند نقطه مشخصی برای جدا کردن نسل ها وجود ندارد. یک نسل عمومآدارای تجارب منافع و دیدگاههای مشترک است.

2-تفاوت نسلی : اصطلاح تفاوت نسلی به معنای اختلافی طبیعی در باورها ،ارزش ها و هنجارهخای میان نسل ها شناخته میشود. این مفهوم اشاره به جنبه های روان شناختی هر نسل دارد که به شکل عدم انطباق کامل جوانب رفتاری ، اخلاقی ، روانی و اجتماعی کنش های نسل جدید در مقابل نسل قبلی است.

از آنجا که انطباق نسلی امری محال است میتوان تفاوت نسلی را امری مطلوب و اجتناب ناپذیر طلقی نمود که موجب تحول حیات انسانی میشود.

3-شکاف نسلی : به اختلاف نگرش یا رفتار جوانان و افراد سالمند گفته میشود که موجب عدم درک متفابل آنان از یکدیگر میشود.

در تعریف دیگر شکاف نسلی عبارت است از تفاوتهای دانشی ، گرایشی و رفتاری بین نسلهای حاضر در خانواده از قبیل والدین و فرزندان یا و جود پیوستگی های کلان متآثر از ساختارهای اجتماعی ، فرهنگی و تاریخی گفته میشود. شکاف نسلی وضعیتی بحرانی تلقی نمیشود.

4-گسست نسلی : دورشدن تدریجی دو یا سه نسل پیاپی از یکدیگر از حیث جغرافیایی ، عاطفی و فکری ارزشی وضعیتی جدیدی را شکل میدهر که گسست نسلی نام دارد.

دراین رویکردرابطه ی نسل ها با یکدیگر بر مبنای احساس بی نیازی و استقلال کامل است که در عمل منجر به فاصله گرفتن آنها از یکدیگر میشودو بر مرزبندی و جدایی کامل می انجامد شکل نهایی گسست نسلی << انقطاء نسلی >> است که حد نهایی بی ارتباطی بین نسلی است.

شاخصه های مهم گسست نسلی :

1-  کاهش ارتباط کلامی.

2-  اختلال در فرآیند الگوسازی.

3-  کاهش فصل مشترک عاطفی.

4-  نداشتن تعهد به فرهنگ خودی.

5-  نابردباری نسل ها .

6-  عدم حضور نسل جوان در مشارکتهای اجتماعی.

تعارض نسلی :

وقتی منابع مختلفی که به نسل ها هویت میبخشند یکدیگر را تقویت نکنند موجب پیوستگی نسلی نشوند زمینه برای ظهور و بروز تعارض نسلی فراهم میشود به گونه ای که اعضای جامعه وضعیت و هویت خود را در نفی و تعرض با گذشتگان خود می یابند.

تعارض میان نسل ها زمانی روی میدهد که تحولات روبنایی در جامعه ایجاد میشود. منظور از تحولات روبنایی اجتماعی و سیاسی در مقابل تحولات فکری است.

از جمله عوامل ایجاد شکاف نسلی عبارت است از :

1-  برهمخوردن تناسب عددی بین نسل جوان و نسل گذشته

2-  طولانی شدن دوره ی نوجوانی و جوانی (نسبت به گذشته) : خصوصیتی که دستاورد جامعه ی تکنیکی و صنعتی است . طولانی شدن این دوره مشکلات جوانان را بیشتر و آنها را در وضعیتی مبهم قرار میدهد . نوجوان از لحاظ فیزیولوژیک فردی بزرگسال است اما اجتماع او را ناگزیر میسازد که تندیس و نقش کودک را داشته باشد.رفتارهای جوانان به دلیل نوجوانی ، تنوع طلبی ، هیجان خواهی در مجموع عصیانگرانه است.

تحقیقات نشان میدهد که نسل جوان بر این باور است که والدین انان را متناسب زمان تربیت نکردند .نظام آموزشی نادرست است. پاسخگوی تحولات روز نیست . والدین جوانان را کودک مینمایند و عقاید خود را تحمیل کرده و احترام نمیگذارد همچنین به نسل گذشته تعلق دارند و آگاه به مسائل روز نیستند .

این افکار به ایجاد احساس بدبینی شدید و بی طرفی منجر میشود. از مهمترین آسیبهای فرهنگی ناشی از شکاف نسلی است.

ارتباطات محور تحرک اجتماعی

این دیدگاه به ارتباط به عنوان محور حرکت جوامع انسانی تاکید دارد و ارتباط به عنوان محور تحرک را عامل تغییر دگرگونی و تحول جوامع انسانی میداند و تاریخ اجتماعی انسان را بر همین اساس تحلیل میکند. از جمله متفکران این دیدگاه << دیوید رایزمن >>  است که سه دوران را در تاریخ اجتماعی انسان باز شناسی میکند :

دوره اول ) انسان سنت راهبر :  سنتها حاکم بر رفتار و روابط انسانی است . این دوران   با مشخصه زندگی دودمانی و قبیله ای ، سنت شفاهی ، تکیه بر حماسه ، اساطیر و افسانه ها و اقتصاد محدود شناسایی میشود

دوره دوم ) انسان درون راهبر :  شاهد پیدایش انسانهای درون راهبر هستیم ویژگی جامعه ی فردگرا ، قابلیت انطباق زیاد با دگرگونیهای پیرامونی ، انگیزش خلاقیت فردی، همبستگی یا تعلق اجتماعی و منش فردی اهمیت می یابد.

دوره سوم ) انسان دگر راهبر : انسان از بیرون هدایت شده و انسان دگر راهبر تحت تاثیر وسایل ارتباط جمعی است.

وسایل ارتباط جمعی در تغییرات و دگرگونیهای فرهنگی و روانی موثرند خصوصآ تلویزیون که علاوه بر نقش اطلاع رسانی و آگاهی بخش ، دارای نقش تبلیغی و تفریحی است.علاوه بر آن امروزه نقش ماهواره و تلویزیونهای فرامرزی که با اهداف و سلایق گوناگون سعی در جذب مخاطبان داخلی دارد از اهمیت خاصی برخوردار است . این تلویزیونها مخاطبان را گروه بندی نموده و برای طیفهای مختلف برنامه های متفاوتی طراحی و پخش میکند.

ماهواره های پخش فراملی و مسائل آن :

پبشرفت ماهواره ای پخش فراملی دارای جنبه های مثبت بوده و برای تحقق دهکده جهانی در عصر ارتباطات یک ضرورت بشمار میرود. اما پیامدهای سوء این پدیده از حیث فرهنگی بسیار آسیب زا است.

آلوین تافلر" مینویسد تکنولوژی ماهواره ای و دیگر رسانه های جدید فرهنگ های ملی را از هم می پاشند و این ارتباط تهدیدی برای هویت ملی است.

الگو گزینی جوانان و نوجوانان از رسانه های تصویری در دهه های اخیر توجه پژوهش گرایان جامعه شناسی و روان شناسی را به خود جلب کرده است. طبق تحقیقات صورتگرفته میزان استفاده از برنامه های تلویزیونی ، ماهواره ای بین 2 تا 3 ساعت در گروههای جوانان ، نوجوانان  و بانوان بوده که بالاترین ساعت تماشا روزانه 4/5ساعت و کمترین میزان آن 1 ساعت یوده است و در حدود 73% جوانان در مراکز استانها به ماهواره دسترسی دارند.

یکی از مهمترین جنبه های آسیب شناسی فرهنگی ماهواره های فراملی به عنوان ابزار مدرن تهاجم فرهنگی در حوزه ی خانواده ها ست.

خانواده نهاد اجتماعی پایه و اساسی در جامعه بوده و کاردکردهای گوناگونی دارد.برخی از این کارکردها عبارت است از :

1-  تنظیم رفتار جنسی و زاد و ولد در اجتماع

2-  مراقبت و محافظت از کودکان ،بانوان و سالمندان

3-  تامین اقتصادی افراد

4-  اجتماعی کردن فرزندان.

 در طول تاریخ بشر خانواده به عنوان مهد گسترش و انتقال ارزشها و هنجارهای نظامهای اجتماعی از نسلی به نسل دیگر بوده است. همواره آموخته های اولیه فرزندان تاثیر زیاذی در آموخته های بعدی انها دارد. در موارد بسیاری نیز والدین به عنوان الگوی زندگی و رفتارهای اجتماعی ،اندیشه های فرزندان هستند و ماهواره ها از طریق تولید محتواهای متعارض و متنوع ، سیاستهای فرهنگی جامعه سعی در ایجاد اختلاف میان همسران و ایجاد جدایی میان خانواده ،فرزندان و اختلال در بنیانهای عقیدتی خانواده مینمایند.

مشکلاتی که از این جهت برای جوانان در خانواده به وجود میآید خود منجر به عدم تمرکز فکری و روانی والدین آنها میگردد.

ویژگی جوانی از نظر نشاط ،بالندگی ،نوخواهی ،سرکشی و ناپختگی فکری ، محلی مستعد برای سرمایه گذاری این تلویزیونها است . که علاوه بر منافع مادی و تبلیغاتی به تخریب فرهنگ خودی و ارائه سبک زندگی مطلوب خود بپردازند.

ابعاد مثبت ماهواره ها (مهم)

1-  ماهواره ها فضای اطلاعاتی را گسترش میدهند و این امر میتواند به شفافیت فضای ارتباطی-سیاسی در جامعه ی بین المللی منجر شود.

2-  ماهواره ها این امکان را برای همه دولت ها و فرهنگ ها خصوصآ فرهنگ های ضعیف فراهم می آورند که در فضای پیچیده و تخصصی امروز نگاه خود را عرضه کنند و از این رو با سیاست گزاری مناسب رسانه ای میتوان بهره ای مناسب در سطح جهانی به دست آورد.

3-  حجم اطلاعاتی که از طریق ماهواره ها عرضه میشود بسیار زیاد است بنابر این میتوان از کارکرد اطلاع رسانی آن بهره برداری کرد و برای حل مشکلات تبادل علمی و تجربی از آن استفاده نمود.

4-  رسانه های ملی با وجود رقیب قدرتمندی همچون ماهواره بایستی نسبت به تحرک و فعالیت بیشتر و حفظ مخاطبان محلی و ملی اقدام کنند که این موضوع فرصتی برای بینندگان فراهم می آورد .

ابعاد منفی و زبان بخشی ماهواره ها

1-  زیان به منافع سیاسی کشورها : زیان و ایجاد آشوب و تفرقه در میان ملتها از طریق تبلیغات مستقیم و غیر مستقیم صورت میگیرد. سازمان ملل متحد در قطعنامه شماره 110خود در سال 1947 میلادی که به عنوان اقدامات علیه تبلیغات و محرک های جنگ به تصویب رساند تمام اشکال صورت گرفته تبلیغ علیه حاکمیت هر کشوری که به تهدید صلح بین المللی و یا تحریک به جنگ و تجاوز و آشوب منجر شود قویآ محکوم کرد.

2-  لطمه به منافع اقتصادی و تجاری : یکی از مواردی که دولت ها بعلت آن بر پخش برنامه های ماهواره ای نظارت میکنند ، پخش برنامه هاو آگیهای تبلیغاتی برای فروش کالاهای خارجی است که به تولیدات داخلی آسیب می رساند.

3-  زیان به منافع و ارزشهای فرهنگی : یکی از مهمترین زیانهای پخش فرامرزی ماهوارها موضوع منافع و ارزشهای فرهنگی است که از آن بعنوان تهاجم و امپریالیسم فرهنگی یاد میشود. رابطه ی فرهنگ و سیاست نیز از همین محل آسیب دیده و اهداف تبلیغات سیاسی خارجی تامین میشود . بطور کلی کشورهای دریافت کننده امواج هیچگونه نقش و دخالتی در انتخاب برنامه نداشته و این امر بر خلاف اصل حاکمیت دولت ها در عرصه حقوق بین الملل خواهد بود.

آسیب شناسی تلفن همراه

استفاده فراگیر از تلفن همراه به مثابه نیاز اجتناب ناپذیر در عصر ارتباطات مورد توجه افراد و خانواده ها میباشد. به همین دلیل کارکردهای متفاوت خود میتواند باعث افزایش یا کاهش ضریب امنیت در خانواده شود . بخشی از این کارکردها عبارتند از :

-        عمومی کردن بخشی از دنیای شخصی خود در انظار دیگران.

-        پایین آمدن سطح روابط خانوادگی و زناشویی.

-        پایین آمدن سطح ارتباطات درون خانوادگی و نقض صله رحم.

-        تجمیع تمام اطلاعات شخصی و خانوادگی در تلفن همراه.

-        هراس از کم شدن یا لو رفتن اطلاعات محرمانه شخصی.

-        رواج فساد اخلاقی و بی بند و باری از طریق ارسال عکس ،متنهای طنز آلود و رکیک.

-        احساس ناامنی اجتماعی ناشی از تلفن همراه و همچنین استرس زا بودن آن.

-        نقش موبایل در بزهکاریها و جرائم بدیل ماهیت سیال موبایل.

-        گوشه گیری ، انزوا ، کنج عزلت قرار گرفتن نشان دادن فاصله های طبقاتی میان فقیر و غنی.

-        تاثیر در طراحی روی لباس ، کیف و حتی اتومبیل.